filmmuziek zonder film [ 2 ]

aan het luisteren naar: В средней Азии van Alexander Borodin
een tafereel uit de steppen van Centraal-Azië (1880)

Aleksandr BorodinDe Russische componist Alexander Borodin (1833-1887) maakte deel uit van Могучая Кучка, ook wel “het Machtige Hoopje” of “De Vijf” genoemd. Samen met Mili Balakirev (1837-1910), César Cui (1835-1918), Modest Moessorgski (1839-1881) en Nikolaj Rimski-Korsakov (1844-1908) streefde hij naar specifiek Russische muziek.

Ook in Rusland had het nationalisme in de negentiende eeuw voet aan de grond gekregen. Het panslavisme probeerde de Russen en de Slaven in Oost-Europa geestelijk te verenigen, bij voorkeur onder leiding van Rusland. Nog altijd beschouwen de Bulgaren en Serviërs zich als bloedbroeders van de Russen. Door de Russische aders stroomt echter niet alleen Slavisch bloed. Van 1240 tot diep in de vijftiende eeuw werd Rusland door een wild steppevolk uit Azië, de Tataren, overheerst. Het Slavische bloed mengde zich met Tataars bloed.

Voor Noord-Europeanen is de Slavische volksaard al pittig. Maar de Tataarse volksaard raast als Dzjengis Khan over de steppen. Zeker niet iedere Rus heeft kolkend bloed in de aderen, maar de Europeaan verbindt de spreekwoordelijke Ivan de Verschrikkelijke wel gemakkelijk met de Russische volksaard. Als deze volksaard ergens tot uitdrukking in is gekomen, dan is het wel in de muziek. De bovengenoemde vijf Russische componisten zochten hun nationale identiteit in sprookjes en volksmuziek. Juist daar meenden zij, in navolging van Herder, de gebroeders Grimm en de Duitse romantici, de volksaard op heterdaad te kunnen betrappen. Slavische dansen en volksverhalen waren voor deze componisten een geliefd thema. Ze hadden een voorkeur voor contrasten: lieflijke, dromerige passages worden in hun composities afgewisseld met temperamentvolle, heftige passages.

steppe
Alexei K. Savrasov (1830-1897)
steppe in de middag

In 1880 componeerde Alexander Borodin het symfonische gedicht een tafereel uit de steppen van Centraal-Azië. Programmamuziek volgt een scenario en is daardoor heel beeldend. Je zou het de filmmuziek zonder film kunnen noemen en het genre was in de tweede helft van de negentiende eeuw erg populair. Aanleiding voor zijn compositie was het 25-jarig jubileum van Alexander II (1818-1881). Tijdens de regeerperiode van deze tsaar waren er grote gebieden in Centraal-Azië aan het Russische Rijk toegevoegd. Borodin‘s compositie is behalve een eerbetoon aan tsaar Alexander II ook een politiek werk: de Russische ziel en de geest van het oosten versmelten met elkaar. Onder Moskou’s paraplu.

steppe
A. Franz Roubaud (1856-1928)
Russische kozakken in de steppe
Borodin’s compositie is behalve een eerbetoon aan tsaar Alexander II ook een politiek werk: de Russische ziel en de geest van het Oosten versmelten met elkaar. Onder Moskou’s paraplu.

een tafereel uit de steppen van Centraal-Azië
In de monotone steppe van Centraal-Azië horen we een vredig Russisch lied. In de verte horen we het getrappel van paarden en kamelen, begeleid door oosterse klanken. Een lokale karavaan komt naderbij. Onder de bescherming van de Russische soldaten is de karavaan veilig en zorgeloos trekt ze haar lange tocht door de uitgestrekte steppe. Daarna verwijdert de karavaan zich weer. Het Russische lied en de oosterse klanken combineren zich tot een gemeenschappelijke harmonie die geleidelijk in de immense ruimte van de steppe weer verloren gaat.

filmmuziek zonder film [ 1 ]