Op de tentoonstelling De uitvinding van het landschap (2004) in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen was een klein paneel te zien van een anonieme meester dat omstreeks 1515 geschilderd moet zijn.
Laat-Middeleeuwse kunst is vaak allegorisch van aard en bijna altijd moraliserend. Ook deze allegorische voorstelling heeft een boodschap. ‘Met recht soudic gerne doer de werelt commen – Ic ben der doer maer ic moet crommen’ wordt de mens gewezen op de aardse moeilijkheden waarvoor hij (het hoofd) moet buigen. Het aardige van deze voorstelling is dat je deze ook anders kunt uitleggen. In de eerste helft van de zestiende eeuw was het wereldbeeld niet plat meer. Daardoor was aan de overzijde van de Atlantische Oceaan per ongeluk een Nieuwe Wereld ontdekt. De ontdekkingsreizigers wisten dat de aarde rond is en dat de kortste verbinding tussen twee punten op aarde daarom altijd een kromme is. Geen allegorie maar wetenschap!
kaart van Waldseemüller 1507
Het wereldlandschap in de schilderkunst dat in de loop van de zestiende eeuw in de Zuidelijke Nederlanden tot ontwikkeling kwam, bood een panoramisch blik op de wereld. Tussen 1500 en 1585 was Antwerpen ‘de navel van de wereld’ en voor schilders het hoogste punt om de wereld te overzien. Om het wereldtoneel in al zijn aspecten te kunnen weergeven, plaatste de schilder de horizon hoog op het doek, alsof hij zijn nek wilde uitrekken om als het ware over de horizon te kijken. Waar hij tenslotte de wereld in de blauwe verte zag oplossen, ging de cartograaf verder. Het is niet voor niets dat misschien wel de beroemdste cartograaf uit de geschiedenis uit Antwerpen kwam. Gerardus Mercator werd in 1512 in de omgeving van Antwerpen geboren en maakte zijn eerste kaarten en globes in de jaren dertig van de zestiende eeuw toen men volop bezig was om de Nieuwe Wereld in kaart te brengen. Hoe vlug het achteraf gezien allemaal gegaan is, kun je zien door de kaart van Piri Re’is uit 1513 te vergelijken met een wereldkaart die Mercator 75 jaar later maakte.
de kaart van Piri Re’is 1513 is een zogenaamde portolaan (een kaart met zeilroutes) Vooral de Portugese kust (Brazilië) is al gedetailleerd in kaart gebracht.
Bron: nl.wikipedia.org
de Oude Wereld volgens Mercator 1587
Mercator‘s wereldkaart uit 1587 lijkt in grote lijnen al op de wereld zoals we deze zijn gaan kennen. Maar Australiëis in 1587 nog terra incognita. In 1587 waren tienduizenden inwoners Antwerpen al ontvlucht. De meesten vertrokken naar de Noordelijke Nederlanden, met name naar Haarlem en Amsterdam. Antwerpen zou haar leidinggevende rol nooit meer terugkrijgen en tot op de dag van vandaag is de rivaliteit tussen Antwerpen en de Noordelijke Nederlanden (nu vooral Rotterdam) blijven bestaan. Met alle commotie die er ontstaan is rond de Scheldeverdragen uit 2005 waarin Nederland met Belgiëheeft afgesproken dat de Westerschelde wordt uitgediept (zodat ook superschepen de haven van Antwerpen kunnen bereiken) is deze rivaliteit ‘plotseling’ weer actueel.
