de geest uit de fles

komende vrijdagavond in: de ijzeren eeuw: stoom

De Schotse ingenieur James Watt (1736-1819) wordt beschouwd als de vader van de moderne stoommachine. We vergeten vaak dat Thomas Newcomen (1663-1729) de eigenlijke uitvinder van de stoommachine is. In 1712 ontwierp hij de eerste werkende stoommachine in de geschiedenis en deze werd vooral gebruikt om in de mijnbouw water uit mijnen te pompen. Vijftig jaar later zou James Watt het mechanisme van de stoommachine van Newcomen verbeteren en daar in 1769 patent op aanvragen. Deze verbeterde stoommachine van Watt wordt beschouwd als het begin van de industrialisering. De drijvende kracht achter de industriële revolutie was stoom. In de twintigste eeuw zou de elektriciteit het proces verder versnellen.

de ijzeren eeuw
Het fraai vormgegeven online tijdschrift bij de tv-serie de ijzeren eeuw deel 3: stoom

De IJzeren Eeuw is vrijdagavond gewijd aan de industriële revolutie en de sociale gevolgen daarvan. Het uitstekende lesmateriaal bij deze serie is 24 uur per dag toegankelijk via de ijzereneeuw.nl. Presentator Hans Goedkoop legt uit dat stoomkracht een vervanger werd van paardenkracht, de grootste kracht die de mens tot dan toe ter beschikking stond. Het vermogen van een machine werd vroeger uitgedrukt in paardenkracht. 1PK stond gelijk aan 21 mankrachten. Een machine van duizend PK had dus evenveel vermogen als 21.000 arbeiders. Met het stoomtijdperk leek in theorie een gouden toekomst aangebroken, maar voor de massa gebeurde precies het omgekeerde. Parallel aan de industrialisering ontwikkelde zich een proletariaat.

Na 1850 ging het hard. Was het totale vermogen van de stoommachines in de wereld dat jaar rond de honderdduizend “paardenkracht”, de nieuwe maat PK, in 1880 waren dat er rond de vijftig miljoen en twintig jaar daarna, de eeuwwisseling, was dat alweer verdubbeld tot zo’n honderd miljoen. Eén paardenkracht stond volgens schatting voor de kracht van 21 gezonde mannen, dus dat kwam neer op 2,1 miljard werklieden erbij. Die 24 uur per dag inzetbaar waren. Zonder ooit te staken. Zonder ziek te worden. Volmaakte slaven, vrijwel onbeperkt in aantal.
 
Bron: ijzereneeuw.nl/stoomkracht-in-nederland

Fabian de Bont laat in het zware arbeidersleven enkele arbeiders aan het woord, zoals Gerrit Bennink die in 1890 in een Twentse textielfabriek werkte: “Het is een arm bestaan, zonder maar ook één perspectief op beter leven: Elf uur lang verrichten ze in een bedompte fabriek eentonige arbeid. Elke dag weer. Het loon is niet veel en in elk huishouden moet ieder kind werken om het hoofd boven water te houden.”

ijzereneeuw.nl/stoom | ijzereneeuw.nl/stoomkracht-in-nederland/