De Spaanse Velazquezkenner José López-Rey die in 1991 overleden is, was een beetje de Spaanse Ernst van de Wetering. Wat deze laatste betekend heeft voor de inventarisatie alle Rembrandts, betekende Lopez-Rey voor het oeuvre van Diego Velazquez. Al jaren bezit ik zijn standaardwerk A Catalogue Raisonné of His Oeuvre (1963) waarvan in 1999 een uitgave in twee delen verscheen bij Taschen-Waldenstein Institute. Het eerste Duitstalige deel is een biografie met veel kleurenreproducties van details op ware grootte. Het tweede deel is een oeuvrecataglogus (130 werken) in Frans, Engels en Duits. Gisteren herontdekte ik dit prachtboek weer.
Voor een schilder is het een boek om van te smullen, want door de vele detailweergaven krijg je een aardig beeld van Velázquez’ techniek, zonder dat je naar het buitenland hoeft. Want er hangt niet één doek van de Spaanse meester in Nederland. De meeste schilderijen hangen in het Prado in Madrid en het is helaas te lang geleden dat ik deze voor het laatst zag. In New York zag ik 6 jaar geleden 5 werken in het Metropolitan Museum, eentje in de Frick Collection en vorig jaar in Sint-Petersburg drie doeken in het Hermitage. Met de editie van Taschen kun je prima op details studeren want de reproducties zijn redelijk, de uitsneden bewust gekozen en altijd op ware grootte.
Wat mij telkens weer verbaast bij Velázquez is de enorme vrijheid waarmee hij schildert. In de tegenwoordige tijd wel te verstaan, want zijn penseelstreek is zo vitaal dat je hem nog steeds aan het werk kunt zien. Ik heb een mateloze bewondering voor fijnschilders en andere perfectionisten die de verf onzichtbaar kunnen maken en meester zijn in de stofuitdrukking. Maar de schilders die mij het meest boeien, blijven toch degenen die balanceren tussen nonchelance en preciezie, tussen verf en voorstelling. Daarvoor is een vertrouwen nodig, een loslaten, een vermogen om door de verf heen te kijken naar het beeld dat aan het ontstaan is. Dan openbaart zich voor mij het geheimzinnige van schilderkunst, dat de voorstelling zowel door de verf als in de verf verschijnt. Er openbaart zich een nieuw beeld dat er nog nooit eerder was, een beeld in verf. Dat is het mysterie dat de fotografie mij niet bieden kan. Schilderen kan het zien ‘openbreken’, onze waarneming van de werkelijkheid kwadrateren.
geschilderd rond 1660
De fotografie biedt weer een heel ander mysterie dan de schilderkunst: het mysterie van de tijd. De tijd wordt pas geopenbaard wordt als het moment volmaakt wordt stopgezet. Omdat we nu gewend zijn geraakt aan de foto, lijkt dit mysterie verdwenen. Pas als we 19e eeuwse daguerotypes zien, dringt weer enigszins tot ons door, welke openbaring een foto eigenlijk is en wat onze voorouders gezien moeten hebben.
Johannes Vermeer is natuurlijk hét voorbeeld van een schilder die, dankzij de camera obscura, oog had voor dit mysterie. Pas in de 19e eeuw kon het door het nieuwe medium van de fotografie ten volle geopenbaard worden. Het ogenschijnlijk koele en beheerste temperament van Vermeer, dat tot uitdrukking komt in een weloverwogen en uitgebalanceerde toets, is veel geschikter om het moment te bevriezen, dan het vurige temperament van de Sevillaanse Velázquez’, wiens stijl vooruitloopt op het pictorale vuurwerk van de impressionisten.
De paradox is dat juist de laatsten met de fotografie gingen wedijveren in de vastlegging van het moment. De fotografie kon het moment nog niet in kleur vastleggen, de impressionisten wéll! Met als gevolg dat het handschrift maximaal los werd en de vormen zich ontbonden in een delirium van gekleurde vlekjes.
José Lopez-Rey – bibliografie:
Velázquez: A Catalogue Raisonné of His Oeuvre, with an Introductory Study. London: 1963
Velázquez’ Work and World. London: 1968
Velázquez: the Artist as a Maker with a Catalogue Raisonné of the Extant Works. Lausanne: Bibliothéque des Arts, 1979
Francisco de Goya. London: , 1951
A Cycle of Goya’s Drawings: the Expression of Truth and Liberty. London: Faber and Faber, 1956
Goya’s Caprichos: Beauty, Reason & Caricature. Princeton: Princeton University Press, 1953
