de malaise van de moderniteit

The Malaise of Modernity van de Canadese filosoof Charles Taylor

Charles TaylorAfgelopen donderdag voerde een citaat van Charles Taylor op de Filosofie Scheurkalender (inderdaad op het toilet) mij verder in zijn denkwereld. Als naslagwerk voor de nieuwste filosofie gebruik ik het vijfde deel uit de gele Kruidvat slof waar op pagina 185 een fragment staat uit zijn hoofdwerk The Malaise of Modernity uit 1992. De filosofie van Taylor wordt onder het communitarisme gerekend, een beweging van liberale denkers die kritiek heeft op het doorgeschoten individualisme en de nadruk legt op ‘het bezield verband’.

Volgens Taylor heeft het moderne individualisme naast de ontelbare voordelen ook één groot nadeel, namelijk het verlies van een hogere orde die aan het individu zin geeft. In het maakbaarheidsideaal worden alle dingen als grondstof gezien voor het individu dat daarmee zijn eigen doelen realiseert. Daardoor lijkt het individu los te staan van het grotere geheel.

De moderne tijd werd veroverd, doordat we ons vrijmaakten van oudere ethische horizonten. Mensen plachten zich te beschouwen als een deel van een groter geheel. In sommige gevallen was dit een kosmische orde, een ‘grote keten van het zijn’, waarin mensen een eigen plaats innamen naast engelen, hemellichamen en onze medeschepselen op aarde. Deze hiërarchische orde in het heelal weerspiegelde zich in de hiërarchieën van de menselijke samenleving. Mensen zaten meestal gevangen in een bepaalde situatie, een rol en een positie die werkelijk de hunne was en waaruit het bijna onmogelijk was zich te bevrijden. De moderne vrijheid ontstond door ontwaarding van dergelijke rangordes.
 
Bron: De malaise van de modernitietit, uit de Nieuwste Filosofie deel V, blz 185.
“De dingen die ons omgeven
waren niet slechts potentiële
grondstoffen of instrumenten
voor individuele projecten
maar zij bezaten de betekenis
die zij ontvingen van hun plaats
in de keten van het zijn”

Charles Tayor
The Malaise of Modernity

Al eerder heb ik hier iets opgemerkt over het wezenlijke verschil tussen individu en persoon. Individu komt van het Latijnse equivalent voor het Griekse woord atomos en betekent ondeelbaar. Daarom noemen we na Democritus het kleinste deeltje ‘atoom’. Maar ondeelbaarheid betekent ook eenzaamheid en dat leidt tot depressie, niet voor niets dé ziekte waar de moderne mens aan lijdt. De verlossing ligt bij de Ander en die verschijnt pas in de relatie, op het moment dat het individu zichzelf ontdekt als een persoon die in open verbinding staat met de Ander. Dat hij niet ‘een broodkruimel’ is ‘op de rok van het universum’ maar dat hij wezenlijk met de Ander in vrijheid en verantwoordelijkheid verbonden is. Het communitarisme ziet de samenleving meer als een bezield verband dan als een verzameling losse individuen die genot maximaliseren. Uiteraard heeft de politiek naar het communitarisme geluisterd. Een ‘ieder-voor-zich-maatschappij’ bedreigt de samenleving en vraagt om een hogere orde, die in Nederland vooral bekend geworden is onder de naam ‘normen en waarden’.

Charles Taylor Bibliografie (niet volledig)

1964 The Explanation of Behavior
1975 Hegel
1979 Hegel and Modern Society
1985 Philosophical Papers (2 delen)
1989 Sources of the Self: The Making of Modern Identity
1992 The Malaise of Modernity
1992 The Politics of Recognition
1995 Philosophical Arguments
1999 A Catholic Modernity?
2002 Varieties of Religion Today: William James Revisited
2004 Modern Social Imaginaries
2007 A Secular Age

Charles Taylor [ en.wikipedia.org ]