Het eerste stuk dat ik uit de nieuwste Filosofie Magazine gelezen heb, was het interview met de Sloveense filosoof Slavoj Žižek. ‘Het denkbeest uit Ljubljana‘ zoals hij door zijn aanhangers ‘liefkozend’ genoemd wordt, staat niet bepaald bekend als een optimist. Hij noemt zichzelf ‘een gematigd apocalyptisch denker‘. De Titanic is al op de ijsberg gevaren, maar in de balzaal speelt het orkestje door en wordt er volop gedanst. Apocalypse now dus? Maar dan stelt Slavoj Žižek zich gematigd op en ziet hij toch nog een reddingsboei: de hypocrisie. Schijnheiligheid als laatste redmiddel?!
(…) hypocrisie dient soms een goed doel, om erger te voorkomen. Als ik hypocriet ben en aardig doe tegen iemand die ik eigenlijk een klootzak vind, voorkomt dat dat we elkaar de hersens inslaan. Pure winst. Bovendien (…) kun je worden meegevoerd. Ik vind dit een interessant model voor veranderingen. Meestal hebben we het alleen over bewegingen die zuiver en authentiek beginnen, en later gecorrumpeerd raken. Maar het omgekeerde proces is belangrijker: iets begint als een leugen en overstijgt zichzelf. Fake it till you make it.
Bron: Slavoj Žižek in het decembernummer van Filosofie Magazine
over bewegingen die zuiver en authentiek beginnen, en later gecorrumpeerd raken. Maar het omgekeerde proces is belangrijker: iets begint als een leugen
en overstijgt zichzelf.
Fake it till you make it.
Slavoj Žižek
Žižek kiest dus voor pragmatisme. Hij gelooft dat een leugen zichzelf kan overstijgen en tenslotte het algemeen belang kan dienen. Neem de postcodeloterij. Je speelt mee voor die kanjer maar intussen steun je het goede doel. Natuurlijk kun je ook rechtstreeks het goede doel dienen, maar dat levert veel minder op. Dus maken goede doelen gebruik van hebzucht en de neiging deze te compenseren met goedgeefsheid. De menselijke motieven zijn nooit enkelvoudig, dus schuilt er bijna in al onze keuzen wel een vuil compromis.
Iets persoonlijks. Vroeger was ik geabonneerd op Ode, het blad voor intelligente optimisten. Ik vond het een sympathiek initiatief. Maar toen er steeds meer advertenties in het blad kwamen van multinationals die zichzelf in een groen jasje hadden gestoken om goede sier te maken, begon mij dat vreselijk te irriteren. Was dit wel een blad waar ik echt van hield, of was het net als de huis-aan-huis-bladen vooral een advertentiefuik? En moest het zo dus wel het Groene Evangelie van multinationals uitdragen, doorspekt met groene spiritualiteit en groene managmentsfilosofie. Ben je automatisch een cynicus wanneer je dan afhaakt? Als ik Žižek mag geloven, had ik beter abonnee van Ode kunnen blijven. Beter een vuil compromis sluiten en je aansluiten bij de ‘intelligente optimisten’ dan cynisch voor je uit blijven somberen. Zou kunnen. Maar ik ben er niet pragmatisch genoeg voor. Uit een vuil compromis of een leugentje kan volgens mij op lange termijn nooit iets goeds voortkomen. Op middellange termijn mag dat misschien zo lijken, maar juist wanneer we over duurzaamheid spreken dan heb ik juist die lange termijnvisie nodig.
