Als tijd een schaarstegoed geworden is, krijgt onthaasting marktwaarde. De traagheid, de vijand van “tijd is geld”, heeft als product voor vermoeide consumenten zo economisch nut gekregen. Maar als onthaasting een product wordt, zit de traagheid nog altijd opgesloten in de economische sfeer. Hoe kunnen we nu de traagheid weer ervaren als een kwaliteit die helemaal los staat van het economische denken?
In zijn boek Alles “veloziferisch” oder Goethes Entdeckung der Langsamkeit beschrijft Manfred Osten hoe Goethe aan het einde van zijn leven kennis maakt met de geboorte van de moderne wereld. Tweehonderd jaar geleden, nadat Napoleon bij Waterloo verslagen is, beginnen wetenschap en techniek aan hun definitieve opmars.
De Franse utopist en vroege socialist Claude Henri de Saint-Simon sprak kort na 1800 al over “de industriële prestatiemaatschappij”. De stoommachine en de eerste fabriekjes waren er al. Ook was men al volop bezig met het onderzoeken van die geheimzinnige kracht die we elektriciteit zijn gaan noemen. Na 1820 ging het hard: Faraday ontdekte het principe van de elektromotor en Stevenson bouwde zijn eerste locomotief voor passagiers. Deze zouden letterlijk en figuurlijk de motor worden die de wereld na 1830 zouden gaan aandrijven en steeds sneller vooruit zouden stuwen. Goethe (1749-1832) maakte aan het einde van zijn leven net nog mee hoe de moderne wereld gestalte kreeg.
In een brief uit 1827 gebruikte hij het woord “veloziferisch“, een samentrekking tussen “Lucifer” en “snelheid”, om daarmee de geest van de moderne tijd te typeren. In datzelfde jaar was hij ook bezig met het voltooien van Faust II. Daarin verwerkte hij recente ontwikkelingen van zijn tijd, zoals utopische bouwprojecten, die hij uit de koker van Mephisto liet komen. Snelheid en grootschaligheid waren voor Goethe instrumenten van de duivel en hij keek met een mengeling van fascinatie en afkeer naar de ontwikkelingen in wetenschap en techniek.
einen Geist gegeben
der ungebändigt immer
vorwärts dringt
und dessen übereiltes Strebe
der Erde Freuden überspringt
Mephisto in Faust
“We don’t know ourselves anymore.” Such is the effect of the velociferic tendencies of the modern age, which, with their futuristic, forward dynamic, efface all the traditional ties that gives humans their sense of identity. Goethe’s “therapy” was to study other cultures, especially those of the East. This study, for those who would engage in it, would slow down the velociferic tendencies of the West. Like Manfred Osten, I see the origin of these tendencies in the Enlightenment, which was not simply a movement of ideas.
Bron:goethetc.blogspot.nl
Alles “veloziferisch” oder Goethes Entdeckung der Langsamkeit [ wallstein-verlag.de ]
