Ik weet niet precies waar mijn fascinatie voor de schilderkunst van 200 jaar geleden precies vandaan komt. Heeft het te maken met de Romantiek? Met de emancipatie van het landschap in de landschapsschilderkunst? Of met de drang naar objectiviteit vlak voor het ontstaan van de fotografie? Het ontluikende historisme en oriëntalisme? De intimiteit van huiselijke taferelen van de Biedermeier? Of juist van het schurende tussen classicisme en realisme?

Vanaf 1780 gingen neoclassicisme en mythologie hand in hand. De grote man van het neoclassicisme in de schilderkunst, Jacques-Louis David, bevrijdde de Griekse en Romeinse goden en godinnen uit de roze wolk waarin het rococo ze gevangen hield. Hij legde de nadruk op de tekening, temperde de kleuren en plaatste de Oudheid in het koele licht van de rede. Hij wilde zijn publiek in de eerste plaats opvoeden tot deugdzaamheid en niet simpelweg behagen.

Na de Franse Revolutie en daarna onder Napoleon wordt het neoclassicisme bevorderd tot staatskunst. Niet alleen Griekse en Romeinse taferelen maar ook de eigen tijd wordt door de bril van het neoclassicisme gezien. David wordt de hofschilder van Napoleon. De val van Napoleon wordt ook de val van David. Hij wordt verbannen naar Brussel waar hij in 1825 overlijdt. Daar keert hij weer terug naar de mythologie, waarbij de politieke boodschap vermeden wordt. Een van zijn laatste werken, Mars ontwapend door Venus uit 1822-1824, lijkt ons te willen zeggen: make love not war. Het past helemaal in de filosofie van de Restauratie.

Pierre Narcisse Guérin was een van de vele leerlingen van Jacques-Louis David. Zélf was hij weer de leermeester van o.a. Théodore Géricault, Eugène Delacroix en Ary Scheffer. In 1815 schilderde hij geheel in de traditie van het neoclassicisme Phaedra en Hippolytus. Net als bij David zijn de personages bevroren als beelden met scherpe contouren. Het schilderij doet sterk aan de compositie van de Eed van de Horatii van zijn leermeester denken, waarbij de figuren gerangschikt zijn in twee groepen binnen een heldere ruimte.

Ook Louis Hersent (1777-1860) was een leerling van David. Zijn voorstelling Daphne en Chloë is net als Phaedra en Hippolytus een neoclassicistisch schilderij, maar lijkt terug te keren naar het pastorale uit de rococo. Ook qua kleurgebruik wijkt het af van de principes van zijn leermeester die het liefste koele kleuren gebruikte. Omdat de Restauratie de klok had terugdraaide, konden schilders ook weer teruggrijpen op de schilderkunst van het ancien régime.

Wie was er in Frankrijk rond 1800 eigenlijk geen leerling van David? Ook Jean Auguste Dominique Ingres (1780-1867) studeerde bij hem en was misschien wel zijn meest getalenteerde leerling. In 1819 schilderde hij Roger bevrijdt Angelica. Het is een werk dat op de grens ligt van het neoclassicisme en de Romantiek.

Raymond Monvoisin (1790-1870) was een leerling van Pierre Narcisse Guérin. Het schilderij Telemachus en Eucharis uit 1824 is een van de velen in de serie mythologische duo’s. Het is gepolijst geschilderd en staat haaks op het rauwe schilderwerk van Eugène Delacroix die in diezelfde periode doorbrak.

Alexandre Charles Guillemot (1786-1831) maakte in 1827 een gepolijst werk van Acis en Galatea. Onder koning Karel X was Frankrijk in de greep van de ultra’s gekomen en werd het aartsconservatief. Schilders als Monvoisin, Guillemot en Meynier werkten in een gladde stijl die de orde en stabiliteit van de Restauratie in Frankrijk perfect weerspiegelde.

Een ander schilderij van Guillemot uit 1827 is Mars en Venus worden door Vulcanus verrast. De figuren lijken eerder van marmer dan van vlees en bloed en zijn helemaal in de geest van het neoclassicisme geschilderd met duidelijke omtrekken. Deze stijl zou tot ver in de negentiende eeuw het klimaat op de Franse Académie bepalen.

Charles Meynier (1763-1832) kreeg in 1826 om in het Louvre een plafondschildering te maken voor een van de vertrekken van koning Karel X van Frankrijk. Het is in de traditie van het absolutisme waarin de macht van de vorst gelijk gesteld wordt met die van de goden. Doordat Karel X zich steeds meer als een koning uit de achttiende eeuw begon te profileren, stevende hij daarmee af op zijn eigen ondergang in 1830. De moderne tijd was aangebroken. Het absolutisme was een anachronisme en na 1830 behoorden mythologische voorstellingen tot het verleden. De toekomst was aan het realisme.