Gisterenmiddag werd bij Teleac het tweeluik De Zoon van God Op zoek naar de oorsprong van het christelijk geloof herhaald. Vermoedelijk werd deze documentaire ditmaal ook bekeken door velen die na het lezen van De Da Vinci Code geïnteresseerd zijn geraakt in de geschiedenis van het vroege Christendom. Ik geloof dat het van levensbelang is om serieus te onderzoeken welke betekenis de Persoon van Jezus Christus voor ons leven heeft. In onze post-christelijke tijd is het vanzelfsprekend dat je dan begint bij de historische Jezus van Nazareth. Deze speurtocht zal je onvermijdelijk in contact brengen met het wetenschappelijke onderzoek van historische bronnen. En dat onderzoek loopt al snel vast in de haast onmogelijke opgave om feit en fictie, Wahrheit und Dichtung van elkaar te onderscheiden. Wat zijn na 2000 jaar geschiedschrijving en geschiedvervalsing eigenlijk betrouwbare bronnen? Is het uiteindelijk niet een zaak van het hart ( en niet van het verstand ) om waarheid en verzinsel van elkaar te onderscheiden?
De vondst van de Nag Hammadi-geschriften hebben volgens velen eindelijk een onvertroebeld zicht gegeven op “de ware” Jezus van Nazereth en daarmee zouden deze geschriften de “ware” betekenis van Jezus voor onze tijd (en dus voor ons persoonlijke leven) openbaren.
Deze visie werd ook verkondigd in de documentaire die in opdracht van Teleac/NOT en WDR is gemaakt. Ze is op het moment razend populair geworden omdat ze zo tegemoetkomt aan de geestelijke behoeften van het individu. In onze tijd neemt niet God, maar het individu een centrale plaats in; de autoriteit heeft afgedaan en het “Ik” of geestelijker gezegd het “Zelf” is hot. New Age voorziet in de behoefte van het individu om zich niet alleen maatschappelijk maar ook geestelijk ten volle te ontplooien. Dat is natuurlijk allemaal heel positief. Want uiteindelijk gaat het erom dat we worden wie we zijn.
En daar ligt tegelijkertijd ook het probleem en het al tweeduizend jaar oude verschil tussen de Weg van Christus en de gnosis. Want WIE zijn we in werkelijkheid? Het orthodoxe Christendom en het gnosistisch Christendom lijken heel dichtbij elkaar te liggen. Beide leren dat de ziel onsterfelijk is, dat de mens gemaakt is naar God’s gelijkenis en dat Christus de Zoon van God is. Maar het grote verschil tussen het Christendom en gnosis is dat er in het Christendom altijd afstand blijft tussen de mens en zijn Schepper, dat de mens altijd in relatie staat met God. De gnostici geloven dat de mens in zijn diepste wezen “Zélf God” zou zijn en dat iedere mens in wezen de titel Zoon van God verdient. Opvattingen die gedeeld worden door de vele stromingen binnen New-Age: van paganistisch pantheïsme tot vedanta. De eenheidsmystiek van de gnosis staat haaks op de bruidsmystiek van het orthodox Christendom. In de eenheidsmystiek keert de druppel terug naar de oceaan, in de bruidsmystiek blijft er altijd een relatie, een geestelijk huwelijk tussen de bruid (de menselijke ziel) en de Bruidegom (Christus).
De gnostici beweren het wezen van de boodschap van Christus te doorgronden en zeggen dat Jezus van Nazareth ons heeft willen leren dat we allemaal Zonen van God zijn op een zelfde wijze als Hij dat is. Gnosis lijkt zo voor sommigen verenigbaar met het Christendom. Maar de aanhangers van de gnosis gaan nog een stap verder en zeggen dat de boodschap van Christus niets anders is dan de eeuwige gnosis die alle leren overstijgt. Het Christendom is datgene wat de Kerk (vanaf 325 een ‘machtsinstituut’) heeft gemaakt van de boodschap van Jezus. De gnostica Elaine Pagels , auteur van The Gnostic Gospels beweert bijvoorbeeld dat de titel Zoon van God pas in het jongste evangelie (van Johannes, rond 160 na Chr.) op de figuur van Jezus wordt toegepast als strategische zet van een machtsinstituut in wording. Daarna zou de Kerk de ware boodschap van Jezus steeds meer verdraaid hebben om de gnostici te kunnen vervolgen en zelf te kunnen zegevieren. Christendom is volgens de gnostici een gedegenereerde gnosis voor de massa, alleen de geestelijke elite zou dit beseffen. Maar in deze tijd van New Age zou de massa ontwaken, zich afkeren van het geïnstitutionaliseerde Christendom en “het oorspronkelijke Christendom”, de Gnosis, weer herkennen als de “Universele Waarheid”.
Deze gnostische evangelisatie kon in de Teleac-documentaire van A tot Z worden verkondigd. De Kerk werd afgeschilderd als een agressief, repressief en geestelijk primitief instituut dat de boodschap van Christus aangepast zou hebben om macht uit te kunnen oefenen. De gnosis zou de verdrukte “Waarheid” vertegenwoordigen. Door enkele professoren aan het woord te laten als vertegenwoordigers van het machtsinstituut de Wetenschap, lijken hun beweringen allemaal waar te zijn. De documentairemakers hebben zich laten verblinden door de “wetenschappelijke” visie van een paar invloedrijke hoogleraren in het vroege Christendom. Zo is het resultaat geen diepgravende documentaire geworden, maar platte gnostische propaganda.
