Menzel & Fritz

Geschichte Friedrichs des Großen (1839-1842) van Adolph Menzel

Adolph von MenzelTussen 1850 en 1852 schilderde Adolph Menzel (1815-1905) het beroemde Flötenkonzert Friedrichs des Großen in Sanssouci van een musicerende Friedrich II temidden van zijn hofhouding. Het schilderij heeft tegenwoordig een ereplaatsje in de Alte Nationalgalerie. De basis voor zijn beroemde schilderij legde hij met zijn illustratiewerk voor Geschichte Friedrichs des Großen (1839-1842). In 1839 kreeg de 24-jarige Menzel van boekhandelaar Weber uit Leipzig de opdracht om vierhonderd (!) illustraties te maken bij een boek over het leven van Frederik de Grote. De jonge Menzel wist zich goed in te leven in de wereld van zijn hoofdpersoon. Met één been bleef hij in de biedermeierzeit staan en met zijn andere been stond hij in de friderizianischen Zeit met zijn uitbundige rococo. De illustraties zijn losjes maar virtuoos getekend en ademen het typisch negentiende eeuwse historisme. In navolging van Leopold von Ranke‘s beroemde devies tekende Menzel de wereld van (destijds) honderd jaar geleden wie es eigentlich gewesen war.

Adolph Menzel
Frederik de Grote bij de belegering van Schweidnitz. In het bijschrift staat dat de koning in de strijd zelf de leiding nam.

Menzel‘s tekeningen werden door een legertje graveurs voor druk geschikt gemaakt en Geschichte Friedrichs des Großen had veel succes. Pruisen was in de jaren veertig een monarchistische dictatuur en koning Wilhelm Friedrich III (1797-1840) en koning Wilhelm Friedrich IV (1740-1861) waren autocraten die de grondwet steeds hadden afgekeurd. Het Pruisisch nationalisme werd van staatswege gepropageerd. Inwoners van Pruisen mochten er trots op zijn om Pruisisch staatsburger te zijn en dat was genoeg! In dat licht moet ook het boek over Frededrik de Grote gezien worden, als een soort staatspropaganda. Het was immers der Alte Fritz geweest die Pruisen definitief een plaats tussen de Europese grootmachten had bezorgd.

Histoire de l'Empereur NapoleonHistoire de l’Empereur Napoleon
Geschichte Friedrichs des Großen (1839-1842) was het Pruisische antwoord op Histoire de l’Empereur Napoleon van P.-M. Laurentin de l’Ardèche en geïllustreerd door Horace Vernet dat in 1839 verschenen was. Onder de regering van burgerkoning Louis Philippe leefde het Franse zelfbewustzijn weer op en Napoleon werd zelfs gerehabiliteerd. Op 15 december 1840 zou hij met veel machtsvertoon worden bijgezet in de Dome des Invalides. In Pruisen moest er in antwoord op de Napoleoncultus in Frankrijk daarom een heldenverering op gang worden gebracht voor de man die Pruisen groot gemaakt had. Franz Kugler schreef in navolging van l’Ardèche een uitgebreide levensbeschrijving van Frederik de Grote. Adolph Menzel kende de illustraties van Horace Vernet en hij stond voor de opgave deze te overtreffen. Want juist ook de kunstenaars moesten in het nationalistische concert der grootmachten meeblazen.

Adolph Menzel
In het voorjaar van 1774 dreigde er weer oorlog met Oostenrijk en het leger was in staat van hoogste paraatheid gebracht. Maar er kwam geen oorlog meer.

Geschichte Friedrichs des Großen sloeg in als een bom en Menzel was voor zijn dertigste een van de beroemdste illustrators van zijn tijd geworden. Koning Wilhelm Friedrich IV gaf hem zelfs de opdracht een zogenaamde Fürstenausgabe te illustreren van Werken Friedrichs des Großen. Tussen 1843 en 1846 maakte Menzel hier nog eens 200 illustraties voor.

Adolph Menzel hat zu der sogenannten Fürstenausgabe der Werke Friedrichs des Großen, die im Auftrage König Friedrich Wilhelms IV. 1846-1857 in 30 Bänden herausgegeben wurde, 200 Holzschnittzeichnungen geschaffen. Der junge Künstler hatte schon zuvor durch die Holzschnitte zu Kuglers Geschichte Friedrichs des Großen (1. Auflage 1840) seinen Ruhm als Illustrator der friderizianischen Zeit begründet, der er in der Folge den Hauptteil seiner Lebensarbeit gewidmet hat. Er hat der Person des großen Preußenkönigs ihre vermutlich für immer in der Volksanschauung gültige künstlerische Form verliehen. Von der zähen Eindringlichkeit und Gewissenhaftigkeit, mit der er sich das Wesen dieser Epoche zu eigen gemacht hat, legt die wahrhaft ungeheure Zahl seiner Skizzen und Einzelstudien Zeugnis ab. Seine Werke haben durch diese Vorbereitungen die Glaubwürdigkeit zeitgenössischer Illustrationen erhalten.
 
Bron: friedrich.uni-trier.de

Naast Geschichte Friedrichs des Großen en Werken Friedrichs des Großen was Die Armee Friedrichs des Großen in ihrer Uniformierung het derde grote nationalistische Pruisische boek dat Menzel illustreerde. Tussen 1842 en 1857 maakte hij 436 gedetailleerde tekeningen van Pruisische uniformen.

Adolph Menzel
officier van het vierde huzarenregiment
uit: Heerschau der Soldaten Friedrichs des Großen, 1842-1852

adolph-menzel-gesellschaft.de | meer over Adolph Menzel op deze blog