Redmond O’Hanlon doet mij soms denken aan zijn landgenoot Roald Dahl. Beiden delen een voorliefde voor het lugubere en onsmakelijke detail. In de tweede aflevering van O’Hanlons Helden laat hij een talisman zien die hij meegebracht heeft van zijn laatste reis door Congo. Het is een klein dichtgenaaid buideltje en O’Hanlon verklapt ons iets over de inhoud. Er zit een afgehakt kindervingertje in en O’Hanlon draagt het aan een touwtje om zijn nek. Een kindervingertje brengt geluk in Afrika. O’Hanlon verzekert ons dat het geen kwaad kan, want er sterven dagelijks zoveel kinderen in Afrika en de ‘onderdelen’ worden door fetisj-priesters weer gebruikt voor talismannen. Een normale zaak in Afrika.
Later in de uitzending blijkt dat er in Gabon vooral in de verkiezingstijd opvallend vaak kinderen ‘verdwijnen’ en later gruwelijk verminkt worden teruggevonden. Wat blijkt? De rijke Gabonezen geloven nog altijd in de bovennatuurlijke kracht van de talisman. Tijdens de verkiezingstijd is de macht van het woord natuurlijk erg belangrijk. Men gelooft nu dat het eten van een kindertong de welsprekendheid bevordert. Redmond O’Hanlon is vol afkeer over deze verschrikkelijke praktijken. Het is jammer dat hij niet even terugkomt op zijn eigen talisman. Of heeft hij daar nu maar afstand van gedaan?
De Fransman Paul Belloni du Chaillu was halverwege de negentiende eeuw afgereisd naar de binnenlanden van Gabon. Als eerste blanke had hij oog in oog met gorilla’s en kannibalen gestaan. Over zijn ontdekkingsreis had hij een boek geschreven en in 1861 was er een Engelse vertaling verschenen. Terwijl de kannibalen in Afrika van mensen smulden, smulde men in de beschaafde wereld weer van verhalen over menseneters. Explorations & adventures in equatorial Africa uit 1861 werd een bestseller. O’Hanlon neemt op zijn reis door Gabon een exemplaar mee en toont ons een gravure uit het boek. Het is een afbeelding van een gorilla, de eerste uit de geschiedenis.
In de twintigste eeuw is in de etnografie en de antropologie het cultuurrelativisme in de plaats gekomen van het Europacentrisme. We leren nu dat alle culturen gelijkwaardig zijn en dat onze westerse cultuur niet verheven is boven andere culturen. Ook heeft het woord primitief in de bovengenoemde wetenschappen een andere betekenis gekregen. In de negentiende eeuw beschouwde de volkenkunde primitief als onderontwikkeld, onbeschaafd en achterlijk. Maar door het cultuurrelativisme is de normatieve betekenis van het woord primitief omgebogen naar ‘oorspronkelijker’ en ‘natuurlijker’. De afgrijselijke praktijken van het animisme waarin kinderen vermoord en verminkt worden, zouden volgens het krampachtige cultuurrelativisme niet onbeschaafd, barbaars of achterlijk zijn, maar anders.
