de kracht van het beeld

vandaag gekocht in Kleef: Der Erste Weltkrieg (2008)
Wahrheit und Lüge in Bildern und Texten van Brigitte Hamann

Het gezicht van Hitler-DuitslandIn de jaren zeventig is het fotoboek, waar Uitgeverij Taschen groot in geworden is, al aan haar opmars begonnen. Zo kocht mijn vader in 1975 bijvoorbeeld het boek Het gezicht van Hitler-Duitsland van Frederic V. Grunfeld dat de Tweede Wereldoorlog benadert vanuit het beeld.

In de eenentwintigste eeuw zijn fotoboeken net zo gewoon geworden als leesboeken. Een fotoboek gaat uit van de kracht van het beeld. Dat zegt meer dan duizend woorden. Maar de kracht van het beeld is tegelijkertijd haar zwakte, want beelden kunnen gemakkelijk worden ingezet om leugens te verspreiden. Beelden blijken zonder bijschrift vaak misleidend.

Oorlogspropaganda maakt gebruik van de kracht van het beeld. Frederic V. Grunfeld liet dat zien in Het gezicht van Hitler-Duitsland. Als twaalfjarige heb ik er eindeloos in gebladerd. Mijn gedachten werden telkens 180 graden omgedraaid tussen de ene propaganda en de andere propaganda.

Der Erste WeltkriegOok Brigitte Hamann heeft een fotoboek samengesteld waarin de oorlog in beelden verschijnt. Ditmaal gaat het om de Eerste Wereldoorlog. De beelden in Der Erste Weltkrieg – Wahrheit und Lüge in Bildern und Texten maken ons deelgenoot van de Duitse bevolking tijdens de Grote Oorlog. Welke beelden werden er tussen augustus 1914 en november 1918 over haar uitgestort? Door de propaganda aan het thuisfront was er een mist van leugens en halve waarheden opgetrokken, waardoor het onmogelijk was geworden een heldere blik op de situatie te houden. De propagandamachine begon direct na de inval in Belgiëte draaien. Zo verscheen onderstaande prent in augustus 1914 en was het duidelijk: ook kinderen, of juist kinderen, werden niet gespaard.

soldaten
ook kinderen (of juist kinderen?) werden in de oorlogspropaganda niet gespaard.

Aanvankelijk heette de Eerste Wereldoorlog gewoon de Grote Oorlog. Sommige historici pleiten ervoor de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) die op drie continenten werd uitgevochten, al een Wereldoorlog te noemen. Dan zou de Eerste Wereldoorlog dus al de Tweede zijn geweest. In ieder geval was het een oorlog die echt overal werd uitgevochten, zelfs op plaatsen die voor mensen onbewoonbaar zijn, zoals in de lucht, onder de zeespiegel en ver boven de boomgrens. Dat realiseerde ik me toen ik in het boek onderstaande foto zag, waarop een Oostenrijks kanon omhoog getakeld wordt om vanaf een steile rots de Italianen te beschieten.

Zuid-Tirol
beeld van het front in Zuid-Tirol 1915
Seit längerem lässt sich ein den Ersten Weltkrieg betreffender “Bilderschwund” beobachten, konstatiert Rolf Wörsdorfer. Dies findet er um so bedauerlicher, als dieser Weltkrieg der erste große militärische Konflikt war, “in dem nahezu alles fotografiert wurde”. Auch habe der Krieg “Tausenden von mehr oder weniger talentierten Malern” Gelegenheit gegeben, “die dramatischsten Schlachtenszenen als Motiv zu wählen”. Brigitte Hamann steuert mit ihrem Buch Der Erste Weltkrieg. Wahrheit und Lüge in Bildern und Texten dem fatalen Bilderschwund entgegen. Sie stützt sich, so der Rezensent, hauptsächlich “auf das Familienarchiv ihres verstorbenen Schwiegervaters”. In einem “bislang für historiografische Arbeiten ungewöhnlichen Maße” verlässt die Autorin sich dabei auf die “Wirkung von Abbildungen“, um mit dem Ersten Weltkrieg verknüpfte Problemkreise zu erfassen.
 
Bron: perlentaucher.de