Als nostalgie een gevoel is dat je pas rond je veertigste leert kennen, dan is de eerste helft van de jaren tachtig nostalgie inmiddels geworden. Andere Tijden deed al eerder geslaagde pogingen om de tijdgeest van de jaren vijftig, zestig en zeventig te vangen en op Tweede Kerstdag waren de jaren tachtig aan de beurt. Meestal moet er een derde eeuw voorbijgaan om het beeld van het verleden scherp te krijgen. Dat heeft waarschijnlijk te maken met de zegen én de paradox van het vergeten. De omtrekken vervagen aan één kant, maar worden aan de andere kant sjablonen. En sjablonen leveren een helder beeld op.
Daarbij zijn onze herinneringen al selectief en worden selectiever naarmate de tijd verstrijkt. Zo bepaalt onze collectieve en selectieve herinnering aan de jaren zestig en zeventig ons beeld van die tijd. Douwe Draaisma legt in zijn essaybundel Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt uit dat onze herinneringen altijd herinneringen aan herinneringen zijn. Zo herinneren we ons meestal niet de jaren zestig of zeventig maar het clichébeeld van de jaren zestig en zeventig. En als we een directe herinnering aan die tijd hebben, dan is meestal iets triviaals, iets dat niet specifiek bij die tijd hoort: de geur van levertraan, de schutting in de achtertuin, het hoedje van oma.
Het vangen van de tijdgeest begint meestal met het vangen van mode- en tijdverschijnselen. Zo begon Andere Tijden haar reis door de jaren tachtig met de Rubiks kubus. De nadruk was duidelijk op de eerste helft van de jaren tachtig gelegd, maar waarschijnlijk komt dat omdat ons gevoel van de jaren tachtig vooral bepaald wordt door de eerste sombere jaren van dat decennium: krakersrellen, hoge jeugdwerkeloosheid, no future en natuurlijk de nederpop.
In het voorjaar van 1982, het jaar van de Nederpop, was ik achttien en zat ik voor mijn VWO-examen. De teksten leken voor mij en mijn leeftijdsgenoten geschreven: “Ik moet nog huiswerk maken. Totdat de bom valt. Een diploma halen. Totdat de bom valt. “, “Ik was die jongen die losjes wou lijken” en “Geluk van wereldklasse, eeuwigdurend, Twee uur lang voluit”. Dankzij de slotzin van de bom van Doe Maar wist ik “Mit, nach, nebst, samt, bei, seit, von, zu, zuwider, entgegen, auser aus” uit mijn hoofd, en probeerde ik uit of ik “an, auf, hinter, in, neben, über, unter, vor, zwischen” en “durch, bis, für, ohne, entlang, gegen, um” op dezelfde beat kon rappen. Vlak voor kerst 1982 gaf Toontje Lager een concert in de volgepakte aula van onze school. Met zichtbaar plezier speelden ze “Niets na de dood” op onze christelijke school en wij vonden het prachtig. Het was immers de tijd van no future.
muziek in het overzicht van de Jaren Tachtig
A Forest – The Cure, Going Home – Mark Knopfler, Sirius – The Alan Parson Project, Vogeltjesdans – De Electronica’s, Real Man – Joe Jackson, Crockett’s Theme – Jan Hammer, Time After Time – Miles Davis, Material Girl – Madonna, Rondo Russo – Berdine Sternberg, Over de Muur – Kleine Orkest
Voordat de eerste yuppen verschenen, werd begin jaren tachtig de polarisatie van de jaren zeventig nog even op scherp gezet. Anti-fascisme en anti-racisme bereikten na de Tweede Wereldoorlog hun hoogtepunt. Leraren droegen vaak nog een baard. De haarmode veranderde. Een enkeling op onze christelijke school droeg een hanenkam, maar de meesten modelleerden zich naar voorbeelden uit de jongerensubculturen.
… bozig kijken was in de mode …
De eerste helft van de jaren tachtig was ongetwijfeld de pruikentijd van de twintigste eeuw. Meisjes keken hun uiterlijk af van Kim Wilde en de danseressen uit Fame. De jongens hadden hun bozige blik van de bandleden van Duran Duran of U2. Het zijn die hoge kapsels uit 1984 die voor mij het beeld van de jaren tachtig bepalen en tegelijkertijd een raadsel opgeven: Hoe konden we er ooit zo lelijk bijlopen?
In Andere tijden werd na de inhuldiging van koningin Beatrix op 30 april 1980 chronologisch gehopt langs andere gebeurtenissen en fenomenen die ons beeld van de jaren tachtig zijn gaan bepalen: Aids, de Personal Computer, de spelcomputer van Atari, opties, yuppen, telefoonseks. En ineens waren we bij het EK van 1988 dat de meeste 40-plussers zich nog erg goed zullen herinneren.
Vijfentwintig jaar geleden begon er een jaar dat, net zoals het jaar 1789, een keerpunt in de geschiedenis zou gaan vormen. Met het afbreken van de Berlijnse muur waren niet alleen de jaren tachtig voorbij, maar een hele episode uit de geschiedenis die bepaald werd door de spanningen tussen het kapitalisme en het communisme. Het kapitalisme zou daarna in een overwinningsroes én in slow motion afstormen op het rampjaar 2008.
