In 1981 werd voor het eerst in Nederland de wetenschappelijke serie Cosmos uitgezonden. Deze werd gepresenteerd door Carl Sagan, de Amerikaanse Robert Dijkgraaf. Nog nooit was er zo’n dure documentaire gemaakt en ik vergaapte mij aan de magie van CGI (computer generated imagery), in die tijd nog nooit vertoond. Zo herinner ik mij het indrukwekkende interieur van de legendarische bibliotheek van Alexandrië waar Carl Sagan gewoon doorheen kon slenteren.
33 jaar later is er een tweede reeks gemaakt en deze beleefde zondag de Europese première op de zenders Fox en National Geographic Channel. Cosmos: A Spacetime Odyssey wordt nu gepresenteerd door Neil deGrasse Tyson. Carl Sagan overleed in 1996 maar zijn geest waart in de eerste aflevering nog helemaal rond. En daarmee ook zijn missie. Sagan geloofde heilig in de wetenschap en zag met name de geïnstitutionaliseerde religie als de grote vijand van de wetenschap en de vrije geest.
Zo zal Carl Sagan de film Agora (2009) van Alejandro Amenábar over het leven van Hypatia van Alexandrië (355-415) zeker gewaardeerd hebben. Deze film brengt Hypatia namelijk naar voren als een martelares van de wetenschap die getuige was van de vernietiging van de bibliotheek van Alexandrië. Nog nooit had de mensheid zoveel kennis bijeengebracht en zelden werd de mensheid door één brandschatting zover teruggeworpen in de geschiedenis.
In het eerste deel van de nieuwe serie zien we een andere vrije geest en martelaar van de wetenschap: Giordano Bruno (1548-1600). Hij wordt gepresenteerd als een soort mysticus die visioenen heeft van andere werelden. Maar aan het einde van de zestiende eeuw, tijdens de contrareformatie en inquisitie mocht er niet afgeweken worden van de leer van de katholieke kerk, die meende dat de zon om de aarde draaide.
Giordano Bruno brak in zijn visioenen door deze beperking heen en keek in de afgrond van het oneindige. Deze duizelingwekkende ervaring was voor hem niet beangstigend. Voor hem werd de grootsheid van de Schepper er juist door versterkt. Maar de katholieke kerk beschouwde zijn visionaire inzichten als ketterse opvattingen. Bruno werd veroordeeld tot de brandstapel.
De animatie in Cosmos over Giordano Bruno is duidelijk. Wanneer Bruno vlak voor zijn marteldood geconfronteerd wordt met de Gekruisigde wendt hij boos zijn gezicht af. Met de katholieke kerk die hem als vuil verbrandt, wil hij niets meer te maken hebben. De tragiek voor onze tijd is, dat we geneigd zijn om het beeld van de gekruisigde Zoon van God en de tirannieke katholieke kerk uit Bruno‘s tijd als twee handen op één buik zien. In werkelijkheid is Christus juist een lotgenoot van Bruno en van Hypatia. Ze stierven een marteldood omdat de gevestigde orde hen bedreigend vond.
