“Je hebt wel een punt wat betreft de oppervlakkigheid aangaande de consumptie van Boeddha-beeldjes” reageerde vandaag iemand op het stukje feelgood-boeddhisme.“Maar dat het boeddhisme nihilistisch is… Dat kun je even goed van het christendom zeggen.”

Deze opmerking verbaast mij niets. Wanneer je iets negatiefs zegt over een andere levensbeschouwing of religie, dan kun je rekenen op een corrigerende tik. Vaak komt die uit de hoek van het cultuurrelativisme. Blijkbaar hebben we stilzwijgend met elkaar afgesproken, dat niet alleen mensen gelijkwaardig zijn, maar ook culturen.

In het cultuurrelativisme geldt onderlinge gelijkwaardigheid zeker ook voor religies en levensbeschouwingen die culturen van binnenuit hebben vormgegeven. Religieuze tradities zijn vaak in honderden, soms duizenden jaren vergroeid met een cultuur en vallen daardoor automatisch onder de bescherming van het cultuurrelativisme. Ze moeten gelijkwaardig zijn. Het stellen van de ene godsdienst boven de andere godsdienst is bijna net zo taboe als het stellen van het ene ras boven het andere ras. Wanneer je een bepaalde religie afwijst, zou je daarmee niet alleen een cultuur maar ook een (etnische) groep mens wegzetten. Dat is de redenering van het cultuurrelativisme: godsdiensten en levensbeschouwingen moeten gelijkwaardig zijn en zijn dus allemaal even “waar” of “onwaar”.

Voor ideologieën, die na de Franse Revolutie zijn ontstaan als “seculiere religies” geldt dit echter niet. Wanneer je bijvoorbeeld het liberalisme superieur noemt, zal het relativisme je niet snel berispen. Dat vrije markt en meritocratie beter zijn dan het van bovenaf opgelegde communisme, daarover bestaat in ons land nu eenmaal consensus. En we vinden met z’n allen ook dat het fascisme een verwerpelijke ideologie is. Bij ideologieën bestaat er dus geen dwang om ze als gelijkwaardig te beschouwen.

Dat is eigenlijk vreemd: bij een ideologie is het blijkbaar niet zo dat de afwijzing van die ideologie geldt als het wegzetten van een groep mensen. Zal er ooit een corrigerende tik komen bij een veroordeling van het fascisme? Eerder een schouderklopje. Wie zal er opmerken dat je met het veroordelen van het fascisme tegelijkertijd een groep mensen wegzet? Bij het afwijzen van een bepaalde religie is dat meestal wél het eerste punt van kritiek.

Matthias Smalbrugge schreef in 2005 het essay Confrontatie is nodig om een tragedie te voorkomen waarin hij pleit voor het benoemen van verschillen. Cultuurrelativisme en tolerantie zijn machtige instrumenten van de gedachtepolitie die de corrigerende tik al heeft uitgedeeld voordat er iets gezegd of geschreven is.