de blanco cheque

gekocht in Oberhausen: Der erste Weltkrieg van Hew Strachan

Hew Strachan: Der erste WeltkriegDe gebeurtenissen tussen 28 juni 1914, de dag van de moord op aartshertog Franz Ferdinand van Oostenrijk en 28 juli 1914, de oorlogsverklaring van Oostenrijk aan Servië zijn al ontelbare malen geanalyseerd. Maar na 100 jaar lijkt er nog steeds geen einde gekomen aan de speculaties over het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Steeds weer bestuderen historici de noodlottige opeenvolging van gebeurtenissen die bekend is als de julicrisis van 1914. Net als in een schaakpartij wordt bij elke zet gespeculeerd welke loop de geschiedenis zou hebben genomen, if…

Het grote drama begint natuurlijk in Serajewo. Het lot van de geschiedenis ligt soms in de handen van één man en dat hoeft niet altijd een belangrijke persoon te zijn. Wat zou er gebeurd zijn als de chauffeur van Franz Ferdinand niet de verkeerde afslag had genomen? Dan was hij niet langs Gavrilo Prinzip gereden en waren de aartshertog en zijn vrouw ongedeerd gebleven. “Meer dan 20 miljoen doden door een verkeerde afslag” is de ondertitel van een artikel dat Bas Broekhuizen en Marcel Stuivenga in 2002 schreven over de Eerste Wereldoorlog. Had Europa dan wel de rust in de tent kunnen houden als de chauffeur zich niet vergist had? Of was de krankzinnige wapenwedloop tussen de naties ook wel langs een andere verkeerde afslag tot een escalatie gekomen? Want oorlog is natuurlijk altijd de verkeerde afslag.

De meeste historici zijn het er over eens dat er één cruciale zet gedaan is, die na de moord op Frans Ferdinand de gebeurtenissen in een noodlottige richting hebben gestuurd. Deze zet staat bekend als de blanco cheque en vond plaats op vrijdag 5 juli 1914, acht dagen na de moordaanslag. De Oosterijkse-Hongaarse diplomaat Alexander Graf von Hoyos nam deze op 6 juli in Berlijn in ontvangst. Wenen zou kunnen rekenen op rugdekking van Berlijn, “wat er ook zou gebeuren”. Deze noodlottige toezegging wordt daarom “blanco cheque” genoemd.

De meeste historici zijn het er over eens dat er één cruciale zet gedaan is, die na de moord op Frans Ferdinand de gebeurtenissen in een noodlottige richting hebben gestuurd.

John Keegan: De eerste wereldoorlogSommige historici wijzen erop dat we de blanco cheque niet zonder meer het groene licht van Duitsland aan Oostenrijk was om een grote oorlog te beginnen. Niemand wilde begin juli 1914 dat bij een mogelijke Derde Balkanoorlog de vlam in de pan zou slaan en zou escaleren in een grote Europese oorlog. De toezegging van keizer Wilhelm II damde dit risico echter niet in, maar vergrootte het.

De Engelse historicus John Keegan schrijft in het standaardwerk The First World War (1998) over de blanco cheque:

Met de komst van Berchtolds afgezant Graf von Hoyos in Berlijn op 5 juli, ging de taxatie van het belang van oorlogsplannen over naar Duitse kant. Nog dezelfde dag overhandigde de Oostenrijkse ambassadeur Berchtolds memorandum aan de keizer. Bij de lunch machtigde Wilhelm II hem keizer Franz Jozef te melden dat hij kon “rekenen op Duitslands volledige steun.”

Als bron vermeldt John Keegan The Lions of July (1995) van William Jannen.

Hew Strachan legt in zijn boek The First World War (2003) de nadruk op de rol van Graf von Hoyos. Toen Graf von Hoyos de blanco cheque in Wenen presenteerde, speelde hij volgens hem Duitsland en Oostenrijk tegenover elkaar uit:

(…) die unmittelbare Bedeutung des “Blankoschecks” lag nicht darin, was er über Deutschlands Annahmen besagte, sondern wie ihn Hoyos bei seiner Rückkehr in Wien benutzte. Er spielte beide Seiten gegeneinander aus. Als er am 7.Juli wieder in Wien eintraf, stellte er, was er in Potsdam gehört hatte, vor dem Ministerrat so dar, als dränge Deutschland zum Handeln.

Dit soort interpretaties schijnen weer een nieuw licht op de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog, waarbij de blanco cheque zo cruciaal is geweest.

de Europese politiek van 1871 tot 1914 [ door Menno Wielenga ]