Eerder schreef ik over mijn stadswandelingen met Michaela door Brussel. Michaela, die “veldwerk” heeft gedaan met Lucius Burckhardt (1925-2003), de grondlegger van de promenadologie, leerde mij tijdens deze stadswandelingen de kunsthistorische blik even los te laten en anders naar de stad te kijken. Een stad is geen openluchtmuseum maar een sociale structuur. Al die gebouwen staan er om door de mens gebruikt te worden.

Brussel blijkt een ideale stad voor Spaziergangswissenschaft. In de jaren zestig werd het centrum van Brussel door rigoureuze stadsvernieuwing zodanig verminkt dat planologen over de hele wereld van Brusselization (“verbrusseling”) spreken wanneer het historische hart uit steden vervangen worden door een onpersoonlijk CBD (central business district) met hoogbouw en spiegelglas.

De eerste die signaleerde welke verwoesting modernistische stadsvernieuwing kon aanrichten, was de Amerikaans-Canadese journalist en activist Jane Jacobs (1916-2006). In 1961 publiceerde ze The Death and Life of Great American Cities dat een klassieker is geworden. In dit boek heeft ze scherpe kritiek op “rationalistische” stadsplanners uit de jaren 1950 en 1960, zoals Robert Moses (1888-1981). Modernistische stedenbouw zou volgens haar de stad doden. De mens leeft namelijk binnen een gemeenschap en deze wordt gekenmerkt door gelaagdheid, complexiteit en schijnbare chaos.

Modernistische stadsontwikkelaars plannen van bovenaf. Hun stedenbouwkundige principes vormen ze uit deductie; van het algemene gaan ze naar het bijzondere (top down). Jacobs ziet stedelijke vernieuwing als de meest gewelddadige en scheiding van het gebruik (residentieel, industrieel, commercieel) als de meest voorkomende vorm van modernistische stedenbouw. Dit beleid zou gemeenschappen vernietigen door het scheppen van geïsoleerde, onnatuurlijke stedelijke ruimten.

Jane Jacobs pleitte voor diversiteit en presenteerde als alternatief voor modernistische stadsplanning een model met four generators of diversity:
 
• gemengd primaire gebruik: het stimuleren van activiteit in de straat op verschillende tijdstippen van de dag.
• korte blokken zodat er een hoge doordringbaarheid voor voetgangers is.
• gebouwen uit verschillende perioden en staat van onderhoud naast elkaar.
• dichtheid.

Voor Jane Jacobs was de wijk Greenwich Village in New York het schoolvoorbeeld van een levendige stedelijke gemeenschap. Dat The Village, net als andere soortgelijke gemeenschappen, goed bewaard is gebleven, is mede te danken aan haar activisme.

Helaas heeft The Death and Life of Great American Cities in de jaren zestig en zeventig niet de verwoesting van het centrum van Brussel kunnen voorkomen. Het boek heeft wel bewust gemaakt voor de negatieve kanten van het modernisme: monotonie en vervreemding. Planologen en architecten kennen nu het gevaar van verbrusseling en zijn de menselijke maat beter gaan bewaken.

The Death and Life of Great American Cities [ en.wikipedia.org ]