Ik weet niet precies waar mijn fascinatie voor de schilderkunst van 200 jaar geleden precies vandaan komt. Heeft het te maken met de Romantiek? Met de emancipatie van het landschap in de landschapsschilderkunst? Of met de drang naar objectiviteit vlak voor het ontstaan van de fotografie? Het ontluikende historisme en oriëntalisme? De intimiteit van huiselijke taferelen van de Biedermeier? Of juist van het schurende tussen classicisme en realisme?

Vóór de Verlichting was geschiedschrijving iets dat door monniken werd gedaan. Het was nog niet een domein van de wetenschap. Maar in de negentiende eeuw veranderde dat. Dat kwam niet in de laatste plaats door het algemeen onderwijs en het opkomende nationalisme. Aan het einde van de achttiende eeuw werd met name in Frankrijk de geschiedenis gebruikt om op te voeden tot burgerschap. Meestal ging het dan om verhalen uit de Romeinse Republiek. In de negentiende eeuw verbreedde deze ontwikkeling zich met de schepping van nationale mythen. Onder invloed van de Romantiek werd er ook teruggekeken op de Middeleeuwen. Maar ook historische gebeurtenissen na 1500 werden onderwerp van het nationalisme.

In Frankrijk behoorden Horace Vernet (1789-1863) en Hippolyte (Paul) Delaroche (1797-1856) tot de eerste schilders die vanaf de jaren twintig historische taferelen schilderden. Ze deden dat op een ander manier dan de historieschilders vóór hen. Het historisme uit de negentiende eeuw pretendeert een objectief beeld van het verleden te gaven alsof het om foto’s van historische gebeurtenissen gaat. Met het neoclassicisme van Jacques-Louis David was de studie van de Romeinse oudheid voor de historieschilder al een discipline geworden. Na 1800 zou het historisch onderzoek zich in snel tempo uitbreiden naar andere periodes uit de geschiedenis.

In de eerste plaats begonnen Franse wetenschappers zich te verdiepen in de geschiedenis van het oude Egypte. De expeditie die Napoleon in 1798-1799 naar Egypte ondernam, bleek achteraf ook het startsein voor een nieuwe wetenschap: de Egyptologie. In dezelfde jaren na 1800 begon men zich in Duitsland steeds meer voor de Middeleeuwen te interesseren. En zo breidde het historisch onderzoek zich steeds verder uit en ontwikkelde de geschiedschrijving in de negentiende eeuw tot een wetenschap. De schilders waren daarbij de aangewezen personen om de geschiedenis te visualiseren, meestal met een educatief doel. Zo vond de historieschilderkunst van de negentiende eeuw de (historische) schoolplaat uit.

In 1827 schilderde Horace Vernet, de kleinzoon van de beroemde Claude Joseph Vernet (1714-1789), het bovenstaande schilderij van de Slag bij Bouvines. We kunnen hier al duidelijk een schoolplaat in zien die ons iets wil leren. In 1827 was Karel X koning van Frankrijk. Op 29 mei 1825 had hij zich in Reims laten zalven tijdens een indrukwekkende plechtigheid volgens middeleeuwse tradities. Hij regeerde als een autoritair vorst met de steun van hoge adel en hoge geestelijkheid, alsof er nooit een revolutie had bestaan. Het schilderij van Vernet propageert het Franse koningschap bij de gratie Gods en werd tijdens het koningschap van Karel X (1825-1830) dan ook met goedkeuring bekeken.

Een ander schilderij dat Horace Vernet in 1827 schilderde is Paus Julius II geeft Bramante, Michelangelo en Raphael de opdracht voor de bouw van de St. Pieter. Dit schilderij benadrukt de macht van de paus en de centrale rol van het katholicisme in de maatschappij.