Maandelijks archief: maart 2019

de moord op Kotzebue

zaterdag was het 200 jaar geleden dat August von Kotzebue
door de patriot Karl Ludwig Sand in Mannheim vermoord werd

de fantoomterreurDe moord op de toneelschrijver August von Kotzebue (1761-1819) op 23 maart 1819 is een sleutelmoment in de eerste helft van de negentiende eeuw. Het gaat dan eigenlijk niet om de gebeurtenis zelf of de persoon van Kotzebue (hij schreef overigens 211 toneelwerken, was bij het gewone volk veel populairder dan Goethe en Schiller en in zijn tijd was zijn werk al over de hele wereld verspreid, o.a. in Russische bibliotheken op de Aleoeten.) maar om de gevolgen van deze moord.

De moord was immers een politieke moord en om de impact te begrijpen, moeten we iets weten van de politieke situatie na 1815.

Nu is er weer volop belangstelling voor de Restauratie zoals de periode tussen 1815 en 1848 genoemd wordt. Historicus Adam Zamoyski schreef in 2014 Phantom Terror (in 2015 verschenen in een Nederlandse vertaling onder de titel De fantoomterreur). En Beatrice de Graaf schreef Tegen de terreur waarmee ze net als Zamoyski inzoomt op de bestrijding van politieke vijanden en de organisatie van veiligheidsdiensten tijdens de Restauratie.

Karl Ludwig Sand, de martelaar
In Arthur Schopenhauer – de woelige jaren van de filosofie beschrijft Rudiger Safranski in hoofdstuk 18 dat er na de moord op August von Kotzebue een cultus rond zijn moordenaar Karl Ludwig Sand ontstond: “De verering die men met name in Heidelberg voor Sand had, was hier jaren later nog te bespeuren. Van de planken en balken van het schavot waarop Sand was terechtgesteld, bouwde scherprechter Braun (…) een huisje in zijn wijngaard bij Heidelberg. Daar plachten corpsleden in het geheim samen te komen. In Heidelberg tierde ook de handel in relikwieën. Men vocht om de met bloed van de martelaar bespatte houtkrullen, en men kon hier pijpen en koffiekopjes met het portret van Sand kopen”.

Bij de moord op August von Kotzebue gaat het niet om de schrijver en ook niet om zijn moordenaar Karl Ludwig Sand, maar om de zogenaamde Besluiten van Karlsbad die het gevolg waren van deze moord. De impact van deze besluiten kunnen moeilijk onderschat worden. Ten eerste kwam er een algemene censuur van de pers en een verbod op Burschenschaften (Duitse studentenverenigingen). Revolutionair gezinde docenten werden ontslagen. Er kwam staatstoezicht op universiteiten. Tenslotte werd er onderzoek ingesteld naar revolutionaire activiteiten door een centrale commissie in Mainz. Met andere woorden: Er ontstond een politiestaat.

Nadat in juni 1815 het Congres van Wenen was afgesloten en Napoleon defintief verslagen was, ontstond er een “nieuw” Europa dat bij elkaar gehouden werd door een politiek systeem waarvan Metternich de architect was. Om dit systeem in stand te houden, was repressie nodig van liberale bewegingen. Doordat Napoleon praktisch heel Europa had aangestoken met de idealen van de Franse Revolutie, was de vonk overgeslagen. Vooral naar Duitsland. De Duitsers bleken zeer ontvankelijk voor liberale hervormingen. Duitsland werd het hartland van nationalisme, identiteit en volkswil. En zo begon het Duitse volk zich bewust te worden van zijn eigen identiteit en te verlangen naar een Duitse eenheidsstaat. Dit verlangen botste met de politieke werkelijkheid, want na 1815 werd de traditionele Kleinstaaterei in Duitsland gewoon hervat. De liberale beweging leefde vooral onder studenten. Om de verspreiding van het liberalisme te voorkomen stelde Metternich de zogenaamde demagogenvervolging in.

Doordat Napoleon praktisch heel Europa had aangestoken met de idealen van de Franse Revolutie, was de vonk van het liberalisme overgeslagen. Vooral naar Duitsland.

Demagogen waren voor Metternich populisten, invloedrijke personen die op de onderbuik van het volk inspeelden. Tweehonderd jaar geleden waren de populisten echter niet rechts- maar linksgeoriënteerd. Ze waren liberaal en in de eerste helft van de negentiende eeuw stond liberaal voor links terwijl monarchistisch en conservatief voor rechts stond. Het liberalisme leefde vooral in de Burschenschaften, de studentenverenigingen, onder jonge mensen. Zij zagen de idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap die de Fransen naar Duitsland hadden geëxporteerd, gesmoord in het monarchistische systeem van Metternich.

Karl Ludwig SandDe theologiestudent Karl Ludwig Sand (1795-1820) was een van de studenten die zich niet thuis voelden in het “nieuwe” Europa van Metternich. In 1817 nam hij deel aan het Wartburgfest bij de Wartburg in Eisenach. Dit was een patriottisch feest. Het Duitse nationalisme had nog niet zoveel te maken met het nationaalsocialisme ruim een eeuw later. Toch was er ook een duidelijke overeenkomst, de boekverbranding. Een van de boeken die in 1817 in Eisenach verbrand werden, was de Geschichte des deutschen Reichs van August von Kotzebue. De schrijver was immers een conservatief die op grond van de geschiedenis de monarchie verdedigde en het liberalisme afwees. Heinrich Heine zou in 1820 schrijven: “wo man Bücher verbrennt, verbrennt man auch am Ende Menschen”.

Wartburgfest 1817
DDR herdenkingspostzegel

Het Wartburgfest was een opmaat naar de moord op Kotzebue op 23 maart 1819. Er ontstond polarisatie en de Burschenschaften en de verdedigers van de Restauratie kwamen steeds meer tegen over elkaar te liggen. Kotzebue, die in 1817 meemaakte dat zijn boek verbrand werd, werd nog monarchistischer dan hij al was. Hij ging pleiten voor een verbod op de populistische Burschenschaften. Voor Karl Ludwig Sand was dat de aanleiding voor de moord. Met deze politieke moord bereikte hij het tegendeel. Vijf maanden later werden de Besluiten van Karlsbad van kracht.

Mister Blueberry [ 3 ]

gelezen: Mister Blueberry (1995), Schaduw over Tombstone (1997),
Geronimo de Apache (1999), OK Corral (2003) en Dust (2005)

Mister Blueberry is een verhalencyclus van 252 pagina’s, verdeeld over vijf albums. Giraud werkte er met tussenpozen tien jaar aan. Het is een tamelijk complex verhaal, vooral ook omdat er minstens twee verhalen door elkaar lopen: 1.het actuele verhaal dat zich afspeelt in Tombstone en waarbij het legendarische duel bij de OK Corral het hoogtepunt is. 2. Het verhaal dat Blueberry vertelt aan de journalist Campbell over zijn diensttijd in Fort Mescalero in Arizona niet ver van de Mexicaanse grens. Giraud weeft dat laatste verhaal in de vorm van flash backs door het eerste verhaal. Dan zit er eigenlijk nog een derde verhaal in rond Johnny Ringo, een huurmoordenaar en psychopaat die zich uitleeft in Tombstone.

Mister Blueberry
OK Corral (2003) en Dust (2005)

Mogelijk hebben twee films uit de jaren negentig Giraud beïnvloed tijdens het schrijven van het scenario. Ten eerste de western Tombstone uit 1993. Hierin spelen zeker zes historische figuren die Giraud ook opvoert in Mister Blueberry. En ik vermoed dat ook Silence of the Lambs een inspiratiebron is geweest. Johnny Ringo is een soort Hannibal Lecter van het Wilde Westen, een psychopaat die op scalpen jaagt en zijn slachtoffers ritueel vermoordt.

Giraud voert in Mister Bluebbery heel veel personages op. Om het de lezer wat makkelijker te maken, was het geen overbodige luxe geweest wanneer de uitgever achterin de albums een Dramatis Personae had opgenomen. Daarom heb ik er zelf maar een gemaakt. (Het eerste deel is te vinden onder het vorige stukje.)

Mister Bluebbery – Dramatis Personae II

Dolly (Gertrud) … prostituee in de Dunhill
Anne-Belle … prostituee in de Dunhill
Handsome Harry … outlaw en stalker van Doree Malone
Johnny Ringo … Strawfield’s huurmoordenaar en gevaarlijke psychopaat (lid van de sekte van de Rode Draak, scalpjager)
Stomme H … Strawfield’s huurmoordenaar uit Dodge City in de hinderlaag bij O.K. Corral
Don Clark … Strawfield’s huurmoordenaar uit Dodge City in de hinderlaag bij O.K. Corral
Marshal Kelly Straub … Strawfield’s huurmoordenaar in de hinderlaag bij O.K. Corral
Norris … burgemeester van Tombstone
Stanley Earl Barretts … bankier uit Tombstone
Julius Skinney … voorzitter van “Law en Order”
Kapitein Noonan … hoofdofficier in Fort Mescalero
Sgt. Potter … cavaleriesergeant in Fort Mescalero
dominee Younger … dominee uit het Oosten die de Apachen wil bekeren
Caroline … dochter van dominee Younger en onderwijzeres in weeshuis
Dust (Natcheh) … zoon van Geronimo Apache

Mister Blueberry [ 2 ]

gelezen: Mister Blueberry (1995), Schaduw over Tombstone (1997),
Geronimo de Apache (1999), OK Corral (2003) en Dust (2005)

Tussen 1995 en 2005 tekende Jean Giraud (1938-2012) de laatste vijf albums van Blueberry. De schepper van deze anti-held, scenarist Michel Charlier was in 1989 overleden en Giraud zette de reeks in zijn eentje voort. Hij verloste de cavalerieluitenant uit het Amerikaanse leger en gunde Mister Blueberry een nieuw leven als gokker in Tombstone, het Sodom en Gomorra van het Wilde Westen.

Mister Blueberrry
Mister Blueberry (1995), Schaduw over Tombstone (1997) en Geronimo de Apache (1999)

De reeks Blueberry bestaat niet uit afgesloten verhalen van 46 pagina’s. Elk album vormt een episode in een lang avontuur. Daardoor kunnen er veel personages opgevoerd worden en zijn er ook steeds plotwisselingen. Deze traditie die scenarist Charlier had opgebouwd, zet Giraud voort met zijn reeks Mister Blueberry. Een opvallend nieuw element in het scenario van Giraud is een speciaal gevoel voor humor, dat je nog het beste als burlesque kunt omschrijven. Dat komt vooral in de tekeningen tot uitdrukking. Hier schemert de hand van Moebius door, de “parallelle tekenaar” die Giraud sinds het midden van de jaren zeventig ook was.

Giraud-Moebius – De tekenaar met de twee handen
Giraud is voor een van de geniaalste tekenaars aller tijden. Hij kan zowel rauw met penseel als sereen met een pen werken. Als Giraud beheerst hij net als Velazquez de snelle reflex met het penseel. Als Moebius weet hij net als Ingres de juiste contour te treffen. In 1972 maakte ik voor het eerst kennis met zijn werk via Generaal Geelkop in het legendarische stripblad PEP. Ik was nog iets te jong voor zijn rauw realistische werk, maar rond 1980 ontdekte ik zijn dubbelleven als Moebius. Arzach, dat voor het eerst verscheen in 1975 in het Franse stripblad Metal Hurlant, maakte verpletterende indruk op mij. Begin jaren tachtig begon ik ook zijn Blueberry verhalen vanaf 1963 allemaal te lezen. In 1986 werd door Charlier en Giraud na 13 jaar de uit de hand gelopen dollarstrilogie eindelijk afgerond.

Het vijfluik Mister Bluebbery heeft Giraud geschreven rondom een van de beroemdste vuurgevechten van het Wilde Westen, de O.K. Corral op 26 oktober 1881 in Tombstone. Dit legendarische duel werd al vaker opgevoerd in boeken en films. Omdat er zoveel verdichtsel is, kunnen schrijvers eindeloos speculeren hoe het in werkelijkheid gegaan zou zijn. Er kan dankbaar gebruik gemaakt worden van iconische figuren als Wyatt Earp en Doc Holliday. Giraud voert ook de broers van Wyatt Earp op die betrokken waren bij het duel in de O.K. Corral: Virgil Earp en Simon Earp. In werkelijkheid, heette de jongste broer niet Simon maar Morgan Earp.

Mister Blueberrry
OK Corral (2003) en Dust (2005)

Mister Bluebbery – Dramatis Personae I

Mike S. Blueberry … voormalig cavalerie luitenant, gokker in Tombstone
Doree Malone … zangeres in de Dunhill en verpleegster van Blueberry
John Meredith Campbell … journalist uit Boston die biografie over Blueberry wil schrijven
William (Billy) Parker … assistent-journalist uit Boston
Tom Dorsey … directeur van de “Tombstone Epitaph”
Tommy Boone … zoon van pa Boone
Butch … Boone’s huurmoordenaar
Doc Holliday … tandarts en gokker
Mr. Prescott … eigenaar van de Dunhill
Mr. Strawfield … eigenaar van zilvermijn en bankier
Wyatt Earp … sheriff van Tombstone en gokker
Virgil Earp … sheriff van Tombstone en gokker
Simon Earp … jongste broer en hulpsheriff
Ike Clanton … outlaw
Billy Clanton … outlaw
Ma Clanton … moeder van Billy Clanton
Clayborne … jongste lid van de Clanton clan
Geronimo … leider van de Chiricahua-Apaches