“De ware ontdekkingsreis bestaat niet uit het zoeken naar nieuwe landschappen,
maar uit het hebben van nieuwe ogen.”

Ook al reis ik graag en ben ik in bijna veertig landen geweest, ik weet dat je ook thuis vanachter de begonia’s echte ontdekkingsreizen kunt maken. Proust’s citaat gaat over het onbekende in het bekende, het nieuwe in het oude. Het is mij op het lijf geschreven, samen met een citaat van L.P.Hartley: “The past is a foreign country: they do things differently there”. Reizen door de geschiedenis via boeken, schilderijen, foto’s en films doe ik bijna fulltime. Je hoeft er fysiek niet voor te bewegen. De geest gaat op reis.

Met nieuwe ogen bedoelt Proust ook een nieuwe geest. Het oog zorgt voor de receptie, maar de geest voor de perceptie. Tijdens de perceptie worden er laden en deurtjes geopend in ons geheugen. Zien we een giraffe, dan matchen we dat met het beeld van de giraffe dat in ons geheugen ligt opgeslagen. In de herkenning kunnen we het beeld vervolgens labelen als “giraffe”. De allereerste keer dat we in de dierentuin een giraffe zagen, ligt bedolven onder een diepe laag “matches” van al die keren dat we daarna een giraffe zagen. Het is misschien jammer dat de oorspronkelijke sensatie die we als kind hadden bijna onbereikbaar is geworden, maar om te overleven is het noodzakelijk. Als je het verschil tussen de heksenboleet en de satansboleet niet kan zien, kan het je leven kosten!

De nieuwe ogen (of de open geest) van een kind hebben volwassenen niet meer, maar toch geloof ik dat je nog steeds iets kan zien van die allereerste keer. (kijk, giraffe!) Er is alleen vervreemding voor nodig. Wanneer we een giraffe zouden zien vanuit een vreemde hoek, in een vreemde context of alleen een detail van het beest, dan kan het nieuwe zich weer openbaren. Je ziet iets dat je niet verwacht had, zeker niet van een giraffe…

Marcel Proust zit in mijn geheugen opgeslagen in hetzelfde kastje als de titel van zijn boek a la recherche dun temps perdu dat ik nooit gelezen heb. Het is een zoektocht naar zijn jeugd, de verloren tijd. Het schijnt dat Proust herinneringen opwekte door terug te keren naar plekken uit zijn jeugd, er geuren bij wilde ruiken die hem gemakkelijker toegang zouden geven tot die herinneringen. Dat verlangen naar het verloren paradijs herken ik.

Naar binnenglippen gaat niet meer. Maar het oog kan het. Als het nieuw wordt.