Eigenlijk hou ik helemaal niet van misdaadfilms maar voor film noir heb ik een groot zwak. De zwartwit-cinematografie, belichting en het tijdsbeeld zuigen me altijd weer een nieuwe noir binnen. In het public domain staan honderden films waarvan het copyright om verschillende redenen niet verlengd is en die dus legaal via het internet getoond mogen worden, zoals op het YouTube-kanaal Cult Cinema Classics. In maart keek ik naar twaalf film noirs uit de periode 1945-1955. Het zwaartepunt valt in de tweede helft van de jaren veertig omdat het genre toen op zijn hoogtepunt was en de meeste verschenen. In de komende reeks bespreek ik deze twaalf films: 1 uit 1945, 4 uit 1946, 2 uit 1949, 2 uit 1950 en 1 uit 1955. Deze keer: Hollow Triumph van Steve Sekely. Cinematografie van John Alton.
Hollow Triumph is de derde film noir die ik in maart op YouTube bekeek met camerawerk van John Alton. Het signatuur van de meester is duidelijk aanwezig. Het mooiste shot uit de film is ongetwijfeld het moment dat de hoofdrolspeler (een rol van Paul Henreid) zijn gezicht in de spiegel bekijkt. Dergelijke shots komen in films natuurlijk wel vaker voor, maar Alton voegt iets essentieels toe: zijn schaduw. Dit voegt een metafysische dimensie toe aan deze zelfreflectie voor de spiegel. De hoofdpersoon bekijkt zichzelf in zijn eigen schaduw. Deze filmische introspectie met een scheut dieptepsychologie is een typisch Oostenrijks fabrikaat. Niet toevallig waren Alton (oorspronkelijk Jakob Altmann) en Paul Henreid waren twee emigranten die net als Sigmund Freud nog geboren waren in het keizerrijk Oostenrijk-Hongarije.
The strange love of Martha Ivers speelt zich af in een denkbeeldig fabrieksstadje in Pennsylvania met de naam Iverstown, zo genoemd naar de grootste werkgever: de familie Ivers. Het verhaal begint in 1928 als Martha Ivers dertien jaar is. Ze staat onder voogdij van haar rijke tante en probeert het huis samen met haar vriendje Sam te ontvluchten. Dat mislukt. De tante blijkt een huisdespoot. Als ze op een dag op de trap met haar wandelstok het katje van Martha probeert te slaan, neemt Martha haar stok weg waardoor haar tante ten val komt en haar nek breekt. Martha verzwijgt wat er precies is gebeurd, zodat niemand weet dat zij verantwoordelijk is voor de dood van haar tante. Daarna maakt de film een sprong in de tijd van 17 jaar. Martha is nu dertig en wordt gespeeld door Barbara Stanwyk. Twee jaar na Double Indemnity speelt ze opnieuw een ijzig personage.
The Big Combo is een klassieke film noir uit de latere periode en vooral bekend door zijn laatste iconische shot van de contouren van de hoofdfiguren in de mist. Film noir teruggebracht tot maximale expressie met een minimum aan beelden. Het was een shot van cinematograaf John Alton, een van de meesters van de film noir. Net als Fritz Lang, Otto Preminger en zovele andere Duitstaligen bracht hij het expressionisme in de cinema uit Europa mee naar de Verenigde Staten. Het weelderige camerawerk van Alton zet al direct in met de eerste scene, een soort staalkaart van visuele effecten die film noir tot film noir maken. The Big Combo moet het vooral hebben van de cinematografie. Alton heeft meer zijn stempel deze film weten te drukken dan regisseur Joseph Lewis.
Painting with Light by John Alton is the first book written on cinematography by a major cinematographer. The book was first published in 1949. The book’s primary focus is on light and the many complex ways a camera crew can manipulate it for effect. Although much of the technical information is now obsolete, Alton, who worked on the films noir classics T-Men, He Walked by Night, The Amazing Mr. X, and The Big Combo, explains how lighting, shooting locations, and various camera techniques can be used to create a visual mood in film.
Deze film verscheen destijds in de Nederlandse bioscopen onder de titel “De rat”. Een treffende benaming voor de hoofdpersoon in deze film noir die opereert vanuit de riolen van Los Angeles. Het slot van de film deed me veel denken aan The Third Man (1949) waarin Harry Lime wordt opgejaagd in de riolen van Wenen. Deze ondergrondse jacht door de vochtige gangenstelsels levert uiteraard typische film noir beelden op met lichtbundels en harde contrasten.
Het gouden tijdperk van de film noir ligt tussen twee klassiekers: The Maltese Falcon (1941) en Vertigo (1958). Beide films hebben met elkaar gemeen dat ze zich afspelen in San Francisco. Tussen 1941 en 1950 vormt deze stad het decor in de The Maltese Falcon, Out of the Past, Dark Passage, The Lady of Shanghai, D.O.A. en Woman on the run.
Die-Oo-Ee is de Amerikaanse afkorting voor Dead on arrival, een uitdrukking die gebruikt wordt in ziekenhuizen wanneer een slachtoffer overlijdt voordat hij de operatiekamer wordt ingereden. Maar het wordt ook figuurlijk gebruikt in de betekenis van “een doodgeboren kindje”. In de thriller D.O.A. uit 1950 heeft het de letterlijke betekenis. Het scenario maakt gebruik van een lange flash back, een verteltechniek die vaak in film noir wordt toegepast. Bijvoorbeeld in 
The Chase begint met een straatscene in Miami vlak na de Tweede Wereldoorlog. Robert Cummings speelt oorlogsveteraan Chuck Scott die lijdt aan PTTS en een zwervend bestaan leidt. Hij is afhankelijk van medicatie om hallucinaties te onderdrukken. Door zijn kwetsbaarheid wordt hij het slachtoffer van de plaatselijke gangster Eddie Roman die hem aanneemt als chauffeur. Het toneel verplaatst zich daarna naar Havanna waar Scott met de vrouw (gespeeld door Michelle Morgan) van Eddie Roman naartoe gevlucht is. Daar worden ze gevolgd door handlangers van Roman. In Havanna neemt het verhaal een plotselinge wending. De kijker wordt meegezogen in Scotties brein. Nemen we de werkelijkheid waar of delen we in de hallucinaties van deze aan PTTS lijdende oorlogsveteraan? The Chase was in 1946 een actuele film, want Scott was een van de vele oorlogsveteranen die kort na de oorlog met hallucinaties te kampen had.
