De Duitse film Der Untergang (2004) is gebaseerd op het boek Der Untergang. Hitler und das Ende des Dritten Reiches (2002) van Joachim Fest. Het ooggetuigeverslag van Hitler’s secretaresse Traudl Junge bepaalde het perspectief van het scenario voor Der Untergang.

In 2002 verscheen ook het boek Berlin. The downfall 1945 van Anthony Beevor. Beide titels in de Nederlandse vertaling staan in mijn kast. Fest begint zijn boek op 16 april 1945 toen het Rode Leger begon aan de Slag om Berlijn. Beevor neemt een lange aanloop en start op nieuwjaarsdag 1945. Pas in hoofdstuk 17 zijn we op 20 april 1945, de laatste verjaardag van Adolf Hitler.

De negentiende eeuw was de eeuw van het historisme. Het historisme trekt een lijn vanuit het verleden naar de actualiteit, waardoor het hier-en-nu in de diepte van de geschiedenis verankerd wordt. Het historisme is vooral ingezet ten behoeve van de politieke agenda van het nationalisme. Nationale mythen werden gecreëerd om volk en vaderland aaneen te smeden. Van grote mannen (vrouwen, op de maagd Maria en Jeanne d’Arc na, speelden in de negentiende eeuw nog geen rol) verrezen standbeelden en van grote gebeurtenissen werden reusachtige doeken geschilderd. Het nationalisme bloeide overal in Europa op. In Duitsland spreekt men van “Denkmalwut” (monumentenwoede) als het gaat over nationalistische monumenten die tussen 1815 en 1914 overal verrezen.

De jonge Verenigde Staten van Amerika werden ook aangestoken door het nationalisme. Het waren de native Americans geweest die zich bevrijd hadden van de Engelse monarchie en zich in een republiek met een voorzitter hadden verenigd volgens het Verlichtingsideaal van de volkssoevereiniteit. Het gevoel een Amerikaan te zijn, voedde het Amerikaanse patriottisme. De kolonist in New-England of Virginia had in de achttiende eeuw bijna altijd een voorouder die afkomstig was uit Engeland, maar voelde zich in de eerste plaats Amerikaan en dan pas een onderdaan van de koning van Engeland. De Amerikaan was immers geboren op Amerikaanse bodem en kende Engeland meestal alleen van horen zeggen.

Toen de dertien Engelse kolonies zich onder leiding van de founding fathers in 1776 losmaakten van Engeland, werd een nieuwe natie geboren. Het was de eerste moderne natie die gegrondvest werd op de idealen van de Verlichting. Iedere Amerikaan is zich ervan bewust dat dit een heel nieuw moment in de geschiedenis is. Om dit moment te actualiseren, maakte de Amerikaanse schilder John Trumbull in 1786 een schilderij van de ondertekening van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring op 4 juli 1776. De tekst van deze verklaring wordt gezien als een gewijde tekst, niet alleen voor de Amerikaan, maar voor de hele mensheid.

In het laatste deel van John Adams zien we de stokoude founding father samen met John Trumbull voor een XXXL-versie van dit schilderij staan. Het is bestemd voor de koepel van het Capitol (waar het zich overigens nog altijd bevindt). Adams vindt het maar niets. Hij noemt het een “schenenstuk”. Historicus en blogger Pieter Serrien geeft op zijn blog de transcriptie van de dialoog tussen Adams en Trumbull.

Deze dialoog is door de scenaristen van de tv-serie John Adams verzonnen en komt in de biografie van David McCullough niet voor. Toen John Adams het schilderij inspecteerde, zou zijn enige opmerking zijn geweest: When I nominated George Washington of Virginia for Commander-in-Chief of the Continental Army, he took his hat and rushed out that door. (David McCullough, John Adams, Simon & Schuster, 2001, pg. 627.)

Toch neemt het schilderij van John Trumbull een loopje met de feiten, zoals bijna alle schilderijen van historische gebeurtenissen. Geschiedvervalsing werd niet zelden afgedwongen omdat de schilder in opdracht werkte. De opdrachtgever bepaalde dus hoe de voorstelling eruit moest zien. Daarom kunnen we nationalistische historieschilderkunst bijna altijd beschouwen als staatspropaganda.

patriottisch epos [1] | patriottisch epos [2]

De tv-serie van John Adams (2008) is gebaseerd op de gelijknamige biografie (2001) van de Amerikaanse historicus David McCullough die er in 2002 de Pulitzer Prize mee won. In 2009 verscheen t.g.v. 400 jaar Nederlands-Amerikaanse betrekkingen een Nederlandse vertaling van McCullough‘s Adams-biografie.

De HBO productie won vier Golden Globes en nog 35 andere prijzen. En op de website Internet Movie Database krijgt John Adams van het internetpubliek ook een zeer hoge waardering: 8,7. In Nederland is het ondenkbaar dat nationaal historisch drama als De troon (2010) een echte publiekslieveling wordt. Maar Amerikanen zitten nu eenmaal anders in elkaar. Het Amerikaanse patriottisme is bijna religieus van aard en de binding tussen de gemiddelde Amerikaan en de Founding Fathers gaat veel dieper dan de binding tussen de gemiddelde Nederlander en Willem van Oranje.

De serie is met zorg voor historische details gemaakt. Ook met de casting zit het wel goed. Benjamin Franklin lijkt sprekend op de buste die Jean-Antoine Houdon (1741-1828) in 1779 in Parijs van hem maakte of op het portret dat Joseph Siffred Duplessis (1725-1802) van hem schilderde. Dat portret heeft de wereld veroverd doordat het model stond voor de beeltenis van Benjamin Franklin op het honderd dollar biljet.

Het geboortemoment van de Verenigde Staten is zonder twijfel de ondertekening van de Onafhankelijkheidsverklaring op 4 juli 1776. Het is ons vooral overgeleverd in het schilderij dat John Trumbull in 1786 van deze historische gebeurtenis heeft geschilderd. In 1817 deed hij het nog eens over, maar dan op groot formaat (voor in de koepel van het Capitool). Net als de Eed op de Kaatsbaan in 1789 was het een geboortemoment van een nieuwe natie.

Voor de Amerikanen breekt de praktijk van de Verlichting (en daarmee de Revolutie) voor het eerst door in Philadelphia. Dertien jaar later zal het ook in Parijs gebeuren. Het idee dat David voor zijn schetsontwerp voor Eed op de Kaatsbaan gebruikt had, hebben de makers van John Adams overgenomen bij de ondertekening van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring: het onweert buiten en het weerlicht komt de zaal binnen alsof de machten van de hemel zich er persoonlijk mee bemoeien. Zo is het geboorteuur van de Verenigde Staten een echt Pinkstermoment geworden.

Bonny Johnny [ W&V ]