Zes jaar geleden kocht Michaela in Bad Hersfeld (sinds 1990 die neue Mitte Deutschlands) het boek Gekrönte Häupter van Marianne Menzel met daarin korte biografieën van alle Duitse keizers van Karel de Grote tot Wilhelm II. Het boek staat boordevol foto’s en reproducties maar een illustratieverantwoording ontbreekt. Veel portretten van keizers uit het boek zijn afkomstig uit de portrettengalerij in de Kaisersaal van het Römer in Frankfurt.Deze ontstond tussen 1838 en 1853.

Nationalisme werd tijdens de Vormärz (1815-1848) in Duitsland de kop ingedrukt. Een galerij van alle Duitse keizers van het Heilige Roomse Rijk was verdacht als nationalistisch vehikel, omdat het Heilige Roomse Rijk kon verwijzen naar een Duitse nationale staat. In 1815 was op het Congres van Wenen de Duitse Bond in het leven geroepen. Dat was een lappendeken van Duitse vorstendommen die door Oostenrijk gedomineerd werd. In 1866 werd Pruisen dominant en richtte de Noord-Duitse Bond (1866-1871) waaruit in 1871 het (Tweede) Duitse Keizerrijk (1871-1918) voortkwam.

De Oostenrijkse staatsman Klemens Wenzel Lothar von Metternich, de architect van het Metternichsches System en de Duitse Bond en conservatief in hart en nieren, schonk ook een portret aan de galerij. Hij maakte van de gelegenheid gebruikt om een politiek signaal af te geven. De Oostenrijkse schilder Edward von Steinle kreeg de opdracht een portret te schilderen van keizer Albrecht I (1298-1308). Dit was de eerste keizer uit de Habsburgse dynastie. Onder zijn bewind werd de Habsburger Urbar afgekondigd. De boodschap was duidelijk: Oostenrijk (Habsburg) was de baas in de Duitse Bond. In navolging van Metternich schonk zijn marionet, de Oostenrijkse keizer Ferdinand I, zes portretten aan de galerie, uiteraard portretten van Habsburgse keizers.

Overigens schonk onze koning Willem I ook een portret, namelijk het portret van keizer Hendrik VII (1312-1313) geschilderd door Filipp Veit.

De Kaisersaal van het Römer [ de.wikipedia.org ]

De Australische kunstcriticus Robert Hughes heeft de natuur wel eens het grote project in de kunst van de negentiende eeuw genoemd. In Europa denken we daarbij vooral aan Caspar David Friedrich en de romantische landschapsschilderkunst of aan Claude Monet en de impressionistische schilderkunst. Maar de Amerikanen denken in de eerste plaats aan de Hudson River School. Deze school wortelt historisch in de romantiek en filosofisch in het pantheïsme. Het pantheïsme dat we in de landschappen van Friedrich aantreffen, wordt door de schilders van de Hudson River School in een typisch Amerikaanse drang naar het spectaculaire ver over de top getild.

Thomas Cole (1801-1848) wordt beschouwd als de vader van de Hudson River School. Zijn werk is soms schaamteloos kitscherig. En dat geldt ook voor een van zijn navolgers Albert Bierstadt. Het lijkt alsof ze willen zeggen dat het onderscheid tussen kunst en kitsch er niet meer toe doet als je door de natuur overweldigd wordt. De volgelingen van Thomas Cole benadrukten deze ervaring door kolossale doeken te schilderen. Het werden een soort kermisattracties. Zo maakte het spectaculaire doek Niagara Falls (1857) van Frederic Edwin Church een succesvolle tournee langs Amerikaanse en Europese steden.

De Franse natuurfotograaf Alexander Deschaumes zou je kunnen zien als een erfgenaam van de Hudson River School. Hij heeft een duidelijke voorkeur voor Nacht und Nebel. Door dramatische belichting en nevels blijft het landschap voor een deel verborgen. Dat verhoogt de mystieke sfeer. Je zou het gothic landscapes kunnen noemen.

alexandredeschaumes.com

In de Gründerzeit liet het Duitse Keizerrijk zijn spierballen zien. Niet alleen aan erfvijand Frankrijk, maar vooral ook aan de eigen bevolking. Overal in het Duitse Rijk verschenen monumenten van nationalisme. Een paar liet ik er al zien, zoals het Hermannsdenkmal bij Detmold en het Kaiser Wilhelmdenkmal aan de Porta Westfalica. Ze werden gebouwd vanaf de jaren zeventig van de negentiende eeuw tot aan de Eerste Wereldoorlog. Vooral het Völkerschlachtdenkmal bij Leipzig dat in 1913 voltooid werd, laat zien hoe gezwollen het nationalisme aan het begin van de twintigste eeuw in Duitsland geworden was. Dat moest in 1914 wel tot een ontlading komen.

De monumenten blinken uit in bunkerachtig bruutwerk. De reconstructie (1868-1879) van de Kaiserpfaltz in Goslar is daar een uitzondering op. Toch verdient dit monument van nationalisme naar mij mening het predicaat Teutoonse kolos, niet door zijn romaanse buitenkant maar door zijn binnenkant.

De Kaiserpfaltz in Goslar werd in de elfde eeuw in romaanse stijl gebouwd. Het was de thuishaven van de Saliërs (1014-1125). Zo werd de legendarische Salische keizer Hendrik IV (1056-1106) in Goslar geboren. De laatste koning die op de Pfaltz verbleef, is waarschijnlijk Graaf Willem van Holland die een paar jaar (1252-1256) Duits koning was.

De Pfaltz werd in de jaren zeventig van de negentiende eeuw gereconstrueerd en moest demonstreren dat het (Tweede) Duitse Keizerrijk de erfgenaam was van het (Eerste) Heilige Roomse Rijk. De Düsseldorfse schilder Hermann Wislicenus kreeg de opdracht om voor de Kaisersaal een serie muurschilderingen te produceren. Daarop moest hij laten zien dat het Duitse Keizerrijk ontwaakt was uit een diepe slaap.

Hermann Wislicenus was er de juiste persoon voor. Hij was leraar aan de prestigieuze kunstacademie van Düsseldorf waarvan Peter Cornelius aan het begin van de eeuw de rector was geweest. De academie stond bekend om een nauwkeurige stijl en historisme die voortkwamen uit de verhalende en monumentale stijl van Peter Cornelius en de Nazareners. Een soort classicistische romantiek. De romantische voorkeur voor de Middeleeuwen had Wislicenus ingegoten gekregen. Hij wist wel raad met deze opdracht waarvoor hij monumentale voorstellingen moest schilderen van episodes uit het leven van keizers als Hendrik II, III, IV, V en Frederik I Barbarossa.

Het Tweede Duitse Keizerrijk was door en door Pruisisch. Dat betekende ook: protestant in plaats van katholiek. Wislicenus kreeg zijn opdracht in de periode dat Bismarck in zijn Kulturkampf de invloed van het katholicisme bestreed. Er verscheen dus een fresco van de Rijksdag in Worms (1521) waar Luther zijn stellingen verdedigde.

De geromantiseerde Middeleeuwen van Wislicenus in de Kaisersaal in Goslar staan even ver van de werkelijkheid af als de wandschilderingen van Moritz von Schwind in Schloss Hohenschwangau of die van of Julius Schnorr von Carolsfeld in Schloss Neuschwanstein. Maar het grote verschil is dat de fresco’s in de Beierse sprookjeskastelen geen educatieve functie hebben terwijl de fresco’s in de Kaisersaal in Goslar deel uitmaken van een Pruisisch politiek programma. Rüdiger Safranski concludeerde aan het einde van zijn boek Romantiek. Een Duitse Affaire dat romantiek en politiek een gevaarlijke combinatie vormen.

Wandbilder des Kaisersaals in Goslar [ de.wikipedia.org ]