In 2010 volgde Geert Mak opnieuw de reis die John Steinbeck precies een halve eeuw eerder met zijn hond Charley dwars door de Verenigde Staten maakte. Travels with Charley verscheen in 1962, Reizen zonder John in 2012. Sindsdien zullen honderden (wellicht duizenden) lezers na het lezen van een van deze boeken (of beide boeken) deze reis zelf ook gemaakt hebben. Ik heb besloten thuis te blijven en de reis from coast to coast virtueel na te reizen. In mijn bagage zitten de kaarten uit de serie The Making of America (1982-1988) en Google streetview.
Deel 4: North Dakota

Na zijn ontmoeting met Joe Amato in Marshall reist Geert Mak naar het noorden met als doel Sauk Centre aan de Interstate 94. Niet alleen pakt hij hier het spoor van John Steinbeck weer op om verder te reizen maar hij kiest ook voor deze locatie omdat Sauk Centre (4.317 inwoners in 2010) de geboorteplaats van Sinclair Lewis is, de eerste Amerikaanse schrijver die de Nobelprijs voor Literatuur (1930) won. Lewis is vooral bekend door zijn roman Main Street die in 1920 verscheen. Het is een van de gouden grepen uit Reizen zonder John om zijn ontmoeting met Joe Amato te koppelen aan een bezoek aan Sauk Centre dat model stond voor het fictieve stadje Gopher Prairie in Main Street.

Het fenomeen mainstreet vertelt ons heel veel over het kolonisatieproces van de MidWest. Een zoektocht naar Amerika zou ons eigenlijk altijd eerst naar mainstreet moeten leiden, de plaats waar het in de MidWest allemaal begon. Joe Amato heeft het als historicus allemaal onderzocht. Sinclair Lewis deed hetzelfde als romancier. De mainstreet van Sauk Centre noemt Mak niet voor niets “de moeder aller mainstreets”. Met de roman loopt hij door de mainstreet van Sauk Centre en kijkt of hij Gopher Prairie bijna honderd jaar later nog herkennen kan. Bijna alles is veranderd. Alleen de Corner Drugstore en het oude bankgebouw staan er nog en voor wie Main Street gelezen heeft, zijn ze nog enigszins herkenbaar. De veranderingen kwamen snel. Toen John Gunther 25 jaar na het verschijnen van de roman Sauk Centre (alias Gopher Prairie) bezocht, herkende hij al bijna niets meer terug. Het stadje was welvarend geworden.

De mainstreet van Sauk Centre werpt ook licht op een van de grote thema’s van onze tijd: de toenemende spanning tussen lokaal en globaal. De Europese kolonisten die zich in Amerika vestigden, probeerden hun eigen cultuur te behouden. Ze importeerden producten uit het land van herkomst die in mainstreet verkocht werden. Mainstreet was een afspiegeling van de pioniersgeest en de lokale economie. Toch leken alle mainstreets in de Midwest op elkaar en werd een nieuwe Amerikaanse identiteit zichtbaar. Je zou het als een voorafbeelding van het huidige globalisme kunnen zien: in elke grote wereldstad zie je dezelfde wereldmerken. Een belangrijk kernbegrip uit de globalisering is niet voor niets “the global village”. De wereld is een dorp geworden en net als de pioniersstadjes heeft het een mainstreet die overal ter wereld herkenbaar is aan een skyline van wolkenkrabbers en de aanwezigheid van de logo’s van de wereldmerken.

Geert Mak vraagt zich af of voor de huidige wereld het internet de nieuwe mainstreet geworden is. Ook internet verbindt het lokale met het globale, het dorp met de wereld. Maar hij ziet toch één groot verschil. Waar je in mainstreet nog elkaar ontmoet, is internet vooral een mySpace geworden, waar de betrokkenheid op elkaar voor een groot deel is weggevallen. Kortom: internet is te individualistisch om als mainstreet te kunnen functioneren. Toch denk ik dat het concept van de mainstreet, die voorziet in de lokale behoeften maar in elk pioniersstadje hetzelfde lijkt, in wezen hetzelfde laat zien als internet, met het verschil dat de mainstreet een fysieke ruimte is waar je het gezicht van de ander nog ontmoeten kunt, terwijl internet een virtuele en gepersonaliseerde ruimte is, waarin het niet meer om de lokale gemeenschap draait, maar om het individu.

Na Sauk Centre gaat de reis naar Fargo (105.549 inwoners in 2010), een stad op de grens van Minnesota en North Dakota. Fargo ligt precies halverwege de oost- en de westkust van de Verenigde staten en meestal precies op de vouw van de kaart. Na Fargo begint het echte Westen. In de jaren zestig van de negentiende eeuw lag tussen Minnesota en North Dakota de frontier die in snel tempo steeds verder naar het Westen opschoof. “Na Fargo opent zich de ware leegte van Amerika”, schrijft Mak. Je kunt in North Dakota veertig mijl rijden zonder één huis tegen te komen.

De Interstate 94 snijdt kaarsrecht door de immense vlakten van de northern great plains. Er wordt geen stop gemaakt in Fargo en doorgereden naar Bismarck (61.272 inwoners in 2010), de hoofdstad van deze dunbevolkte staat. De naam van deze stad was een marketingtruc van de Northern Pacific Railway. Door de nederzetting in 1873 de naam te geven van de Duitse kanselier Otto von Bismarck hoopten ze Duitse kolonisten en investeerders aan te trekken. Het is de enige hoofdstad van de Amerikaanse staat die is vernoemd naar een buitenlandse staatsman.

In het oosten van North Dakota liggen beruchte badlands. Tegenwoordig zijn deze badlands ontsloten, maar nog in de jaren dertig toen Pyle er dwars doorheen reisde, kon je er beter niet zijn. Het was een soort death valley, vol botten van dieren terwijl op sommige plaatsen zwaveldampen opstegen. Voor de pioniers uit de negentiende eeuw die voor het eerst met deze ruige streek geconfronteerd werden, gaven de badlands ruimte aan Jeroen Bosch-achtige voorstellingen. Nog altijd zijn deze fantasieën springlevend in de Verenigde Staten, met name onder de bewoners van de MidWest. Mak schrijft over de reeks christelijke eindtijdthrillers (16 delen!) Left Behind van Tim LaHaye en Jerry B.Jenkins. In de VS werd Left Behind een bestseller met meer dan veertig miljoen verkochte exemplaren. Mak laat zien hoe sterk de Bijbelse verwachting over de Eindtijd in de Verenigde Staten leeft (met name in the Midwest) en hoe ze politiek wordt ingekleurd.

Volgende keer: Montana – Idaho – Washington