Maandelijks archief: juni 2006

fatsoensmoraal

gezien: verfilming van Edith Wharton’s Age of Innocence
van Martin Scorsese (1993)

Gisterenavond zond canvas dit prachtige kostuumdrama weer eens uit. Dit genre dat vooral bij de BBC tot in de puntjes beheerst wordt, blijkt ook helemaal toevertrouwd aan Martin Scorsese. Vorig jaar zag ik Aviator waarin deze perfectionist een tijdsbeeld heeft neergezet dat tot in de kleinste details overtuigt. Natuurlijk had hij voor Age of Innocence een magistraal boek tot zijn beschikking dat met microscopische precisie de etiquette van de New Yorkse jet set rond 1870 beschrijft. Die beschrijvingen worden niet alleen schitterend gevisualiseerd, maar zijn ook letterlijk aanwezig in een voice over, die knap verweven is met de dialogen.

Door de hoge dichtheid aan informatie viel de film mij in het begin wat zwaar op de maag. De vertalers hebben aan de twee regels ondertiteling vaak niet genoeg gehad. Dat viel me vooral op met de vertaling van de voice over. Op een gegeven moment is er een bal bij een vooraanstaande familie en wordt het interieur beschreven. De gang naar de balzaal gaat niet zoals in de meeste New Yorkse kringen gebruikelijk was door een lange pronkerige pijpenla, maar door een aaneenschakeling van salons waar de high society zichzelf bebabbelt. In een van die vertrekken hangt het beroemde schilderij de Lente van de Franse jetsetschilder William Bourgereau, maar zijn naam wordt bijvoorbeeld door de ondertitelaars niet vermeld. Je merkt gewoon dat aan alle details is gedacht, maar die zijn natuurlijk ook haarfijn door Edith Wharton in haar roman beschreven. Prachtig acteerwerk van Daniel Day-Lewis en Michelle Pfeiffer die ieder op eigen manier zichzelf proberen te ontworstelen aan de sociale codes waarbinnen ze gevangen zitten.

New York aan het einde van de 19de en begin van de 20ste eeuw. De tijd waarin New York uitgroeide tot de gigantische stad die het nu is. Met de toestroom van steeds meer mensen – vooral uit de lagere klassen – was het voor de elite steeds belangrijker geworden om aan elkaar vast te klampen en hun tradities en etiquette boven alles te behouden. Dit proces begon circa 1850 en zou tot ruim in de 20ste eeuw duren. De historicus Edward Pessen heeft berekend dat in 1846 circa 1% van de rijkste families in New York ruim 47% van de welvaart van de stad in handen had.
 
Deze groep, de elite, bestond in eerste instantie uit handelaren, veilingmeesters, bankiers en verzekeraars. Na 1860 kwamen hier ook nog industriëlen bij. Tussen deze eerste en laatste groep ontstonden regelmatig spanningen: “het oude versus het nieuwe kapitaal”. De elite bestond over het algemeen uit de zogenaamde White-Anglo-Saxon-Protestants (WASP), nakomelingen van Nederlandse handelaren (nog uit de tijd van Nieuw Amsterdam) en werd later aangevuld met Duits-Joodse kapitalisten.
 
Hoewel er dus spanningen bestonden tussen het “oude” en het “nieuwe” kapitaal en de Amerikaanse Burgeroorlog de elite nog verder uit elkaar dreef (vanwege het abolitionisme) bleef de groep naar buiten toe toch redelijk homogeen en was het erg moeilijk om daar als buitenstaander binnen te “dringen”. Binnen deze context moet “The age of innocence” gezien worden
 
Bron: Philip Vos op geschiedenis.nl
Verloofd met een sociaal acceptabele vrouw (Winona Ryder) en verliefd op een uitgestotene (Michelle Pfeiffer), het dilemma van Newland Archer (Daniel Day-Lewis)
Edith Wharton wist waarover zij het had toen zij ‘The age of innocence’ schreef. Als dochter van een rijke New Yorkse zakenman groeide zij op in het morele en sociale keurslijf waarin de elite zichzelf gevangen hield. Haar roman is een nauwkeurige gedragsstudie van deze gesloten groepering, die als hoogste waarde consolidering van de collectieve machtspositie nastreefde. Het individuele belang, zoals liefde, was hieraan ondergeschikt. Huwelijken dienden het groepsbelang niet in gevaar te brengen. Degene die deze gedragscode doorbrak kon rekenen op uitstoting.
 
Dat merkte Edith Wharton toen zij na een paar jaar een einde maakte aan haar gearrangeerde huwelijk. Met haar echtscheiding maakte zij zich in de New Yorkse society onmogelijk. Ze vertrok naar Europa en vestigde zich in Frankrijk, waar zij zich ontpopte tot een produktief literair talent. Toen zij in 1937 stierf telde haar oeuvre meer dan veertig titels. Aan erkenning ontbrak het niet: ‘The age of innocence’, haar afrekening met de fatsoensmoraal van de Amerikaanse elite, won in 1921 de Pulitzer Prijs.
 
Bron: filmkrant.nl

Biografie van Edith Wharton | Amerikaanse elite onder de microscoop

schokkend experiment

het Stanley Milgram experiment

Onlangs verscheen het boek In iedereen schuilt een terrorist waarin de sociale en psychologische factoren worden onderzocht die ertoe kunnen leiden dat een brave burger een levensgevaarlijke terrorist wordt. We kunnen het niet voorstellen hoe iemand zichzelf in naam van God kan opblazen om daarmee zoveel mogelijk andere mensen te doden of te verminken. Maar met een baanbrekend experiment in de jaren zestig is men tot de ontluisterende conclusie gekomen dat de meeste mensen onder groepsdruk het eigen geweten kunnen uitschakelen en bereid zijn tot misdadig gedrag. Het is bekend geworden als het Stanley Milgram experiment. Later is men de ethiek van het experiment zélf ter discussie gaan stellen. Mogen we de ander in de rol als proefkonijn wel verleiden tot onethische handelingen om hiermee aan te tonen dat de mens vrij gemakkelijk bereid is zijn eigen geweten uit te schakelen en blind bevelen op te volgen, zelfs als deze leiden tot de dood van de ander.

Het experiment van Milgram was een beroemd wetenschappelijk experiment in de sociale psychologie. Het experiment werd voor het eerst beschreven door Stanley Milgram, een psycholoog aan de Yale University in een artikel getiteld Behavioral study of obedience (Gedragstudie van gehoorzaamheid) dat in 1963 werd gepubliceerd. Later werd het experiment samengevat in zijn boek Obedience to Authority: An Experimental View (Gehoorzaamheid aan autoriteit: een experimentele waarneming) uit 1974. Het was bedoeld om de bereidheid te meten van een deelnemer om gehoor te geven aan opgedragen taken van een gezaghebbende die strijdig zijn met het persoonlijke geweten van de deelnemer.
 
De methode van het originele experiment van Milgram was als volgt:
De deelnemers werden geworven via een krantenadvertentie en een direct postverzoek, met daarin de mededeling dat het om een “geheugenstudie” aan de Yale University zou gaan. Er werd gesteld dat het experiment één uur zou duren, waarvoor de persoon $ 4,50 zou krijgen. De deelnemers waren mannen tussen de leeftijd van 20 en 50 jaar, met allerlei verschillende onderwijsachtergronden, variërend van een basisschoolopleiding tot deelnemers met een doctoraatstitel.
 
Aan de deelnemer en een proefpersoon (een acteur die een andere deelnemer beweert te zijn) wordt door degene die het experiment uitvoert verteld dat zij aan een experiment zullen deelnemen om de gevolgen van straf bij het leren van gedrag te testen.
 
Aan de deelnemer en de acteur wordt een papiertje overhandigd. De deelnemer wordt ervan overtuigd dat op een van de papiertjes “leerling” staat en op de andere “leraar” en dat hij willekeurig een van de papiertjes krijgt. De acteur claimt het papiertje met “leerling” te hebben gekregen, zodat de deelnemer gelooft dat de rollen willekeurig zijn gekozen. In werkelijkheid staat op beide papiertjes “leraar” en de acteur liegt over wat er op zijn papiertje staat. Er is dus geen element van willekeur in het spel en de deelnemer wordt altijd als leraar aangewezen.
Als zijn antwoord onjuist is, krijgt de leerling een schok, die verhoogd wordt met 15 volt bij elk verkeerd antwoord.

De opzet van het experiment is dat de leraar de leerling onderwijst door fouten af te straffen met een elektrische schok. De deelnemer die als leraar wordt aangemerkt krijgt aan het begin als voorbeeld een 45-volt elektrische schok met een elektro-schokgenerator om te voelen wat de leerling voelt als deze straf krijgt. De “leraar” wordt vervolgens een lijst van woordparen gegeven die hij moet gebruiken om de leerling te onderwijzen. De leraar leest een lijst van woordparen voor aan de leerling. Na het lezen van de woordparen leest de leraar de eerste helft van de woordparen nog eens en zal 4 mogelijke antwoorden geven aan de leerling. De leerling zegt dan welk tweede woord hij denkt dat goed is door een knop (1 tot 4) in te drukken. Als zijn antwoord onjuist is, krijgt de leerling een schok, die verhoogd wordt met 15 volt bij elk verkeerd antwoord. Als de leerling een correct antwoord geeft, wordt het volgende woordpaar gelezen. Als het experiment begint, worden leraar en leerling gescheiden.

proefopstelling
Proefopstelling van het Milgram Experiment
De leraar gelooft dat hij echte schokken aan de leerling geeft. In werkelijkheid zijn er geen schokken in het spel. Zodra de leerling en leraar worden gescheiden, zet de leerling (de acteur) een bandrecorder op, die met de elektro-schokgenerator is geïntegreerd. Deze bandrecorder speelt vooraf opgenomen opnames bij bepaalde schokniveaus af. Bij 135 volt begint het geschreeuw van pijn op de opnames. Naast de opnames, bonst de acteur op de muur die hem van de leraar scheidt. Als het voltage is opgelopen tot 300 volt bonst de acteur opnieuw op de muur. Na het bonzen op de muur en het klagen over zijn hart, geeft de leerling geen verdere reactie op de vragen en geen verdere klachten.
Sommige deelnemers beginnen zelfs te lachen zodra zij de schreeuwen van pijn horen van de leerling.

Het is op dit punt dat veel mensen proberen het experiment te beëindigen en zich bezorgd beginnen te maken over het proefpersoon. Veel deelnemers houden bij 135 volt op en beginnen het doel van het experiment na te vragen. Sommigen gaan verder nadat zij ervan zijn verzekerd dat zij niet verantwoordelijk zullen worden gehouden voor eventuele gevolgen. Sommige deelnemers beginnen zelfs te lachen zodra zij de schreeuwen van pijn horen van de leerling. Dit gelach is niet sadistisch, maar zenuwachtig gelach dat velen gebruiken om de kalmte te bewaren ondanks de angst en spanning die zij voelen vanwege het gejammer van de acteur. Hoewel er enkele deelnemers tot schokken van 450 volt doorgingen, hield iedereen op een punt op en begon te twijfelen aan het experiment. Anderen zeiden zelfs dat zij het geld zouden teruggeven dat hen in het vooruitzicht was gesteld. Recentere testresultaten en veelvoudige testopstellingen toonden aan dat des te dichter de leraar bij de leerling was, des te spoediger hij ophield. In één testopstelling waren zij in dezelfde ruimte, en in een andere moest de leraar de hand van de leerling op een “schok-stootkussen” houden. In deze gevallen hielden de deelnemers veel vroeger op en weigerden verder te gaan.
 
Als de deelnemer op een ogenblik zijn wens kenbaar maakte om het experiment te stoppen, kreeg hij weerwoord van degene die het experiment uitvoerde. Er werd dan een poging gedaan om de deelnemer door te laten gaan. Zo zou er na een weigering worden gezegd: „Het experiment vereist dat u verdergaat. Gelieve verder te gaan.“ Als de deelnemer na vier opeenvolgende pogingen nog steeds weigerde door te gaan, werd het experiment gestopt.
 
Bron: nl.wikipedia.org

The man who shocked the world
The man who shocked the world, biografie over het leven van Stanley Milgram

Cisterciënzer kloosters

gekocht: Cisterciënzer kloosters, geschiedenis en architectuur

Afgelopen zaterdag een prachtig fotoboek gekocht over Cisterciënzer kloosters. Twee “dochters” van Cîteaux heb ik ooit bezocht. Een van de oudste, het uit 1148 daterende klooster van Sénanque in Zuid-Frankrijk, prachtig gelegen in de lavendelvelden. Het andere klooster staat bekend om het abdijbier. Het is de abdij van Orval gelegen in de bosrijke omgeving bij Virton in Zuid-België. Dit laatste werd als zovele kloosters onder Napoleon verwoest, maar werd in de twintigste eeuw weer herbouwd. De ruïnes van het Middeleeuwse klooster, die uit de eerste helft van de twaalfde eeuw dateren, zijn nog altijd te bezoeken. Het klooster ontvangt jaarlijks veel toeristen die vaak met een paar flessen ambachtelijk abdijbier het klooster weer verlaten.

Klooster van Sénanque
in Zuid-Frankrijk dat ik in 1984 bezocht
Over de Stichting van Citeaux, A.D. 1098
Het geschiedde dus in het jaar van de menswording 1098 dat, steunend op de raad en sterk door het gezag van de eerbiedwaardige Hugo, aartsbisschop van de kerk van Lyon en toen legaat van de H. Stoel, van de eerbiedwaardige Walter, bisschop van Chalon en van Odo, roemrijke vorst van Burgondië, de monniken aan het werk togen om de gevonden eenzaamheid om te bouwen tot een abdij. Voornoemde abt Robertus ontving van de bisschop van dat diocees de zielzorg en de herderlijke staf, en de overige monniken beloofden vast verblijf op deze plaats, onder zijn gezag.
 
Bron: users.belgacom.net
Klooster van Orval
in Zuid-Belgiëdat ik in 1995 bezocht

Abdij van Sénanque | Abdij van Orval