Dagelijks archief: woensdag 2 juli 2008

zelfkritiek

gisteren gelezen in het Jaarboek van de Vereniging van Orthodoxen:
bisschop Hilarion over atheïsme en orthodoxie in Rusland

Twee jaar geleden besteedde ik hier aandacht aan een interview uit 2006 in Zenit met de Russische bisschop van Wenen en Oostenrijk waarin vooral gesproken werd over de Russische Orthodoxie in het werk van Dostojewsky. Als liefhebber van Dostojewsky (op zijn vijftiende las hij al zijn romans en dagboeken!) en generatiegenoot (1966) spreekt deze bisschop mij bijzonder aan. Zijn voordracht Atheism And Orthodoxy in Modern Russia is nu door Irina Rempt in het Nederlands vertaald en verscheen onlangs in het jaarboek 2008 van de Vereniging van Orthodoxen Hl. Nicolaas van Myra. Hierin schetst hij een beeld van het atheïsme en orthodoxie in het Rusland van voor, tijdens en na het sovjet-tijdperk (1917-1991), ook vanuit het perspectief van zijn familie. Het ‘heilige Rusland’ van voor de revolutie ontmaskert hij niet alleen als een mythe; hij ziet juist in de maatschappij en de Kerk van het tsaristische Rusland de wortels van de revolutie.

Ik moet meteen zeggen dat ik wat er in 1917 gebeurd is, niet als een ongeluk kan interpreteren, als een greep naar de macht door een groepje schurken. Eerder zie ik in de Russische Revolutie het uiteindelijke resultaat van de processen die aan de gang waren in de pre-revolutionaire maatschappij en dus, voor een groot deel, in de Russische Kerk (er was toen immers geen scheiding tussen Kerk en maatschappij). Ik beschouw de Russische monarchie en de Kerk als de ouders van de Russische revolutie. De wortels van het post-revolutionaire atheïsme moeten gezocht worden in de pre-revolutionaire Russische maatschappij en in de Kerk.
Bisschop Hilarion overhandigt Vladimir Poetin een icoon van de Moeder Gods in de Kathedraal van de Ontslaping van de Moeder Gods in Boedapest
Bisschop Hilarion overhandigt Vladimir Poetin een icoon van de Moeder Gods in de Kathedraal van de Ontslaping van de Moeder Gods in Boedapest

In zijn betoog geeft hij een indringend citaat van de Russische filosoof Nikolaj Berdjajev (1874-1948) uit 1917, een paar maanden voor de Oktoberrevolutie:

Nikolaj Berdjajev (1874-1948)“De Russische natie beschouwde zichzelf altijd als Christelijk. Veel Russische denkers en kunstenaars neigden er zelf toe haar te beschouwen als een bij uitstek Christelijk land. De slavofielen dachten dat de Russen leefden naar het Orthodoxe geloof, wat het enig ware geloof is dat de gehele waarheid in zich heeft…. Dostowevsky predikte dat de Russische natie een drager van God is… Maar het was hier dat de revolutie uitbrak, en dat… legde een spirituele leegte in het Russische volk bloot. Deze leegte is het resultaat van slavernij die te lang had geduurd, van een proces van degeneratie van het oude regime dat te ver ging, van verlamming van de Russische Kerk en morele achteruitgang van de kerkelijke autoriteiten die te lang doorging. Het heilige is al lang geleden uit de menselijke ziel uitgeroeid, zowel aan de linker- als aan de rechterkant, waardoor deze cynische houding ten opzichte van het heilige werd voorbereid, die nu in al zijn walgelijkheid wordt blootgelegd.”
De Kerk verloor in één keer de grote meerderheid van haar leden en bleef een kleine kudde van degenen die bereid waren voor Christus te sterven.
We weten wat er gebeurde met de mensen die de Kerk trouw bleven: ze werden ter dood gebracht of wreed vervolgd, en slechts heel weinig van hen overleefden.

Bisschop Hilarion besluit zijn historische uiteenzetting met forse zelfkritiek op de huidige situatie van het geestelijk leven in Rusland:

Het is een cliché geworden om te spreken over een religieuze opleving in het hedendaagse Rusland. Maar mensen verschillen in hun begrip van wat die herleving inhoudt: veel kerken, kloosters en theologische scholen worden heropend, de gebouwen worden gerestaureerd. Maar het is te vroeg om te spreken over de restauratie van de Russische ziel. Er is geen verbetering van de moraal in het hedendaagse Rusland. Integendeel, we moeten toegeven dat de morele standaard veel lager is geworden dan die onder de Sovjets was. Is dat geen aanwijzing dat er geen innerlijke herleving van het christelijk leven is, dat de mensen het christendom niet aannemen als een norm voor hun leven? Is het geen treffend bewijs van het feit dat de langverwachte bekering, metanoia, als een verandering ten goede van de mentaliteit, nog niet heeft plaatsgehad in Rusland?
Het is te vroeg
om te spreken
over de restauratie
van de Russische ziel

Sommigen schrijven deze plotselinge daling van de morele standaard toe aan Westerse invloed: uit het gedegenereerde Westen komen pornografie, prostitutie en allerlei soorten immoraliteit. Dat is onze uitweg: iedereen de schuld geven behalve onszelf. Maar de werkelijkheid is dat, zoals Berdjajev het in 1918 formuleerde: “hoe bitter het ook is… het Russische volk is nu minder godsdienstig dan veel volkeren in het Westen… de godsdienstige cultuur van de ziel erin is zwakker.” Dit is waar als de godsdienstige cultuur wordt begrepen als lidmaatschap in de een of andere rechtse orthodoxe organisatie, en niet allereerst als leven volgens de normen van de christelijke moraal.

Een engelse vertaling is te lezen op de website van bisschop Hilarion
Het jaarboek 2008 met daarin de Nederlandse vertaling is hier te bestellen.