Dagelijks archief: donderdag 4 juni 2009

walhalla

Michaela en ik bezochten zondag het walhalla van de Duitse schilderkunst
de Alte Nationalgalerie in Berlijn
Alte Nationalgalerie
Alte Nationalgalerie in Berlijn

Afgelopen zondag bezochten we de Alte Nationalgalerie in Berlijn. Anders dan bij het vorige bezoek namen we nu de lift naar de bovenste verdieping om te beginnen in het walhalla van de negentiende eeuwse Duitse schilderkunst. In het heiligdom van de Duitse romantiek, de zaal met schilderijen van Caspar David Friedrich hing een eerbiedige stilte. Bij de huivering en het ontzag voor de grootsheid van de natuur horen geen woorden meer. Achteraf begint het gestamel, de biecht van de zwijger.

Carl BlechenIn de kleinere zaal naast de Duitse schilder-mysticus hangt het werk van een van zijn navolgers Carl Blechen, een schilder waar ik steeds meer door geboeid ben. De Alte Nationalgalerie heeft ruim dertig werken van hem, waaronder een werk dat pas vorig jaar verworven is en nog niet in de catalogus uit 2001 is opgenomen. Anders dan Friedrich werd Blechen aangetrokken door het Zuiden en trok hij in 1828 voor een paar jaar naar Italië. Deze reis heeft een beslissende invloed op hem gehad. Hij tekende en schilderde in Italiëheel veel in de openlucht, waardoor hij zijn gevoeligheid voor licht en kleur sterk ontwikkelen kon. De helderheid en het koloriet van zijn schilderijen, die door het Italiaanse licht bepaald worden, onderscheiden hem van Caspar David Friedrich, die hij zo bewonderde. Zijn manier van schilderen is ook veel losser en vrijer dan de die van zijn tijdgenoten, waardoor je Blechen samen met Constable als een van de voorlopers van het impressionisme zou kunnen zien.

Friedrich Overbeck, Der Maler Franz PforrDe hoogste verdieping van de Alte Nationalgalerie is toepasselijk ingericht voor de kunst uit de zogenaamde ‘Goethezeit’ zeg maar de Duitse Gouden Eeuw. Schuin tegenover de zaal met schilderijen van Carl Blechen hangen de minutieus geschilderde doeken en panelen van de Nazarener, een groep romantici die het gevoel hadden te laat geboren te zijn. Zij dweepten met de Middeleeuwen en spiegelden zich in schilderkunstig opzicht aan Rafael. Daarin verschilden ze dus van hun Engelse vakbroeders, de Pre-Raphaelite Brotherhood, al was hun kunst niet minder een anachronisme. Geïnspireerd door Wackenroder‘s Herzensergießungen eines kunstliebenden Klosterbruders vluchtten ze uit de werkelijkheid in een geïdealiseerde wereld van maagdelijkheid en devotie.

Menzel, der Fuss des Künstlers, 1876Adolph Menzel had vergeleken met de Nazareners weinig moeite met de alledaagse werkelijkheid. Hij schilderde in 1847 al een locomotief die door het landschap raast en was daarmee de impressionisten een kwarteeuw voor. Het monster van de vooruitgang, getiteld Die Berlin-Potsdamer Eisenbahn , hangt nu toepasselijk op de eerste verdieping van de Alte Nationalgalerie. Vanuit de bovenste regionen met religieuze landschappen van Caspar David Friedrich en devote maagdelijkheid van de Nazarener daalden we zo af naar het negentiende eeuwse realisme van Menzel. Het beviel mij beter dan de voorlaatste keer, toen ik de brede trappen beklom om de aarde te ontstijgen en in het walhalla te eindigen. Na sluitingstijd had ik daar toch niet mogen blijven. Mijn plek is de aarde, met de beide benen op de grond, tussen de ronkende locomotief en de opgezwollen voet van Menzel.

Menzel
Adolph Menzel
Die Berlin-Potsdamer Eisenbahn, 1847

Na ons bezoek aan de Alte Nationalgalerie keerden we met de trein Berlijn-Potsdam terug naar onze vrienden in Potsdam, met in mijn hoofd het schilderij van Menzel. De vaart is 162 jaar later alleen maar toegenomen, al durven de meesten van ons dat geen vooruitgang (meer) te noemen. De realiteit is niet te verkiezen boven een geïdealiseerde wereld, toch zullen we het ermee moeten doen.

realist [ over Adolph Menzel op W&V ]