naturalisme in de schilderkunst, fotografie en film 1875-1918
Dinsdagmiddag bezocht ik de tentoonstelling Illusie en werkelijkheid in het Van Gogh Museum over naturalistische schilderkunst, fotografie en film . Ik was vooral benieuwd hoe in deze tentoonstelling verbanden worden gelegd tussen fotografie, schilderkunst en film in het laatste kwart van de negentiende eeuw en aan het begin van de twintigste eeuw. Weliswaar is de schilderkunst aan de fotografie voorafgegaan en op zijn beurt weer de fotografie aan de film. Toch raakten deze kunstvormen door wederzijdse beïnvloeding tussen 1875 en 1918 in een innige verstrengeling. Terwijl in de films van D.W.Griffith de echo’s uit de negentiende eeuwse salonschilderkunst nog nagalmen, is in de futuristische schilderkunst weer duidelijk de invloed van nieuwe en snelle mediums als fotografie en film te zien. Tussen de schilderijen, die vaak grote afmetingen hebben, worden hier en daar beelden geprojecteerd uit oude films, zoals La Terre (1921) en Germinal (1913) naar romans van Emile Zola.
een naturalistische film waarvan op de tentoonstelling een fragment te zien is
De tentoonstelling Illusie en werkelijkheid beperkt zich tot de naturalistische schilderkunst, een stroming die voortleeft in het sociaal-realisme van de twintigste eeuw. Zowel communisme en fascisme maakten gebruik van de idealisering van het dagelijks leven van arbeiders en boeren. In het naturalisme worden arbeiders en boeren verheven tot working class hero.
Op de catalogus en de affiche van Illusie en werkelijkheid staat een bekend schilderij afgebeeld van de Amerikaanse schilder Thomas Anshutz dat ook op deze expositie aanwezig is. In dit schilderij wordt een verband gelegd tussen het klassieke heroïsche naakt en de fabrieksarbeider.
middagpauze van de metaalarbeiders, 1880
Illusie en werkelijkheid laat zien dat we ons beeld van de late negentiende eeuw aan het bijstellen zijn. Er wordt al minder met een twintigste eeuwse blik naar deze periode gekeken. In de canon die in de tweede helft van de twintigste eeuw dominant was, kwam het naturalisme eigenlijk niet meer voor. Het laatste kwart van de negentiende eeuw werd vooral geïnterpreteerd als het voorspel op de moderne kunst. Na impressionisme, symbolisme en expressionisme, brak na 1900 een puist van ismen open. De naturalistische schilders en de salonschilders werden door het modernisme afgestraft, omdat ze haaks stonden op de moderne opvatting over kunst. Terwijl we onder het impressionisme en expressionisme namen als Monet en Van Gogh tegenkomen, zijn er onder de naturalistische schilders nauwelijks schilders van naam te vinden. Van alle schilders die op deze tentoonstelling zijn vertegenwoordigd, kende ik alleen werk van Thomas Anshutz en Fritz von Uhde. De schilders Albert Edelfelt en Eugène Buland zijn helemaal nieuw voor mij.
overtocht van de kist met het dode kind, 1879
met dit schilderij won Edelfelt de derde prijs op de Salon van 1880
vertegenwoordigde schilders op deze tentoonstelling
Jules-Alexis Muenier, Peter Henry Emerson, Jules Bastien-Lepage, István Csók,Akseli Gallen-Kallela, Raphaël Freida, George Clausen, Emile Claus, Léon Lhermitte, Albert Edelfelt, Eero Järnevelt, Nikolaj, Kasatkin, Félix Thiollier, Sergej Ivanov, Christian Krohg, Károly Ferenczy, Albert Bettanier, Jean Geoffroy, Thomas Anshutz, Eduard Joseph Dantan, Eduard Kaiser, Jules Adler, Hubert von Herkomer, László Pataky, Eugène Buland, Henry Royer, Aimé-Nicolas Morot en Charles Sprague Pearce.
Bezoek aan de maagd van Bénodet, 1898
Bron: net-echt.info
Het naturalisme in de schilderkunst had betrekking op onderwerpen uit het dagelijks leven van de gewone mens. Kunstenaars trachtten de werkelijkheid zo dicht mogelijk te benaderen en maakten veelvuldig gebruik van fotografie. De composities, soms in opdracht van de overheid, werden geplaatst in musea en openbare ruimten zoals stadhuizen en scholen. Maar werden ook geëxposeerd op de Salon en meerdere Wereldtentoonstellingen. De centrale thema’s binnen het naturalisme zijn onder meer arbeid (op het land, de stad en in de industrie), religie en jeugd. De schilders namen vaak eenvoudige boeren als onderwerp of het harde leven van de arbeiders in de steden. De stijl van schilderen was bijzonder gedetailleerd en de werken lijken haast momentopnamen uit het echte leven. De onderwerpen op deze schilderijen waren echter zorgvuldig gecomponeerd en bedoeld om een verhaal, al dan niet met een moralistische boodschap, over te brengen. Vaak waren het dezelfde thema’s die de schrijver Emile Zola in zijn naturalistische romans en toneelstukken al had beschreven. (Bron: vangoghmuseum.nl)
