Geert Mak keerde tijdens zijn reis door Europa telkens terug naar Berlijn. In de vorige eeuw stond de Duitse hoofdstad telkens weer in het brandpunt van de wereldgeschiedenis. In 1918, 1933, 1945, 1961 en 1989. Mak noemt Berlijn “de hoofdstad van de twintigste eeuw”. Al snel na de bezetting door de geallieerden wordt Berlijn de frontstad in de koude oorlog waar het communisme en het kapitalisme elkaar recht in de ogen kijken. De Amerikaanse, Engelse en Franse bezettingszones worden samen als West-Berlijn een eilandje achter het ijzeren gordijn en raken afgesloten van de Westerse wereld. In 1948 en 1949 moet West-Berlijn via een luchtbrug bevoorraad worden, want de Sovjet Unie geeft de westerse grootmachten geen doorgang. Voor Moskou is West-Berlijn een angel in het vlees die verwijderd moet worden. In 1958 eist Chroesjtsjov dat de westerse bezettingsmachten West-Berlijn verlaten, zodat Berlijn een ‘vrije stad’ kan worden, maar zijn ultimatum wordt door het Westen genegeerd. Intussen blijft de DDR leeglopen. West-Berlijn is een open wond in het communistische systeem en maakt de Sovjet Unie pijnlijk duidelijk dat het kapitalisme voor de eigen bevolking aantrekkelijker en dus superieur is. In 1961 wordt uit wanhoop dan maar een muur opgetrokken. De koude oorlog is op zijn heetst geworden.

De episode die in de documentaire van de ARD belicht wordt, vindt tien weken na de oprichting van de versperringen en de muur plaats bij Checkpoint Charley. Op 27 oktober 1961 komen hier de Amerikaanse en Russische tanks tegenover elkaar te staan. Zestien uur lang blijven de Amerikanen en de Russen elkaar in het vizier houden en staan ze gevechtsklaar. Het zullen de spannendste en heetste uren van de koude oorlog worden. Wanneer een van de soldaten zijn zenuwen niet meer onder bedwang zou kunnen houden, zou hij wellicht de Derde Wereldoorlog kunnen ontketenen. Beide partijen zijn doordrongen van het risico van een nucleaire oorlog en daarom wordt er geen schot gelost. De soldaten in de tanks kijken de dood in de ogen. En het kapitalisme en het communisme kijken elkaar in de bek.

Het incident ontstond vanuit een provocatie van de Sovjet Unie. Deze wilde de westerse geallieerden vlak na de oprichting van de muur geen vrije doorgang door de sovjetzone meer geven. Daarmee werd een bepaling uit het verdrag geschonden dat de Sovjet Unie in 1945 medeondertekend had. Daarin was afgesproken dat de geallieerden elkaar te allen tijde vrije doorgang door de eigen bezettingszone zouden geven. De Amerikanen moesten hun tanden wel laten zien en Moskou verwachtte dat ook van Washington. Beiden wisten ook dat West-Berlijn een enclave was, waar enkele tienduizenden Amerikaanse, Franse en Engelse soldaten gestationeerd waren, tegen ruim een half miljoen Russische soldaten alleen al in Oost-Berlijn. Meer als even hun tanden laten zien, zat er voor de Amerikanen dan ook niet in. Wereldberoemd is het beeld van de Amerikaanse tank die woest optrekt naar de Russische bezettingszone en vlak voor een Vopo die nog niet eens met zijn ogen knippert, verend tot stilstand komt. Deze Vopo komt een halve eeuw later in de documentaire op de ARD aan het woord. Ook al remde de tank vlak vóór hem, hij had toch bijna de loop van de tank in zijn gezicht gekregen.

Tenslotte spraken Moskou en Washington met elkaar af dat ze zich tegelijkertijd terug zouden trekken en dat gebeurde. Wel bleven de tanks aan beide zijden nog een paar weken in de buurt liggen. Voor het geval dat. Maar nu de Amerikanen en de Russen elkaar op gelijke hoogte in de ogen hadden gekeken, was het machtsevenwicht in Berlijn bepaald. De Sovjet Unie had de open wond achter het ijzeren gordijn weten dicht te schroeien en kon nu niet meer verder leegbloeden. De Verenigde Staten moesten de Sovjet Unie als hun gelijke accepteren, ook al had de bevolking achter het ijzeren gordijn laten zien dat het kapitalisme aantrekkelijker was dan het communisme. Het heetste moment was voorbij en nu kon het in Berlijn gaan vriezen tussen Oost en West.

Grimmig Symbool (over de Berlijnse Muur)