Toen ik in 1981 Time Bandits in de bioscoop zag, had ik het gevoel ondersteboven gedompeld te worden in een krankzinnige fantasiewereld. Terry Gilliam bekend van Monty Python and the Holy Grail (1975), had met zijn eerste fantasyfilm de toon gezet voor een reeks peperdure producties die hij de volgende vijfentwintig jaar zou gaan draaien. Algemeen worden Brazil (1985) en Twelve Monkeys (1995) als zijn meesterwerken beschouwd en The Adventures of Baron Munchausen (1988) als zijn grootste flop. Ook The Brothers Grimm komt er in de meeste kritieken niet goed vanaf.
De film die niet minder dan 80 miljoen dollar kostte, gaat mank aan een rammelend scenario en een overdosis onzin op het niveau van Suske en Wiske. Toch is deze baldadige film over de gebroeders Grimm voor mij het waard om voor een derde maal gezien te worden. Want in visueel opzicht is de film goed verzorgd. Alle clichés om een sprookjesachtige horrorsfeer op te roepen, zijn met enthousiasme uit de kast getrokken.
Het verhaal speelt zich af in 1812 wanneer Napoleon in het midden van Duitsland het Koninkrijk Westfalen heeft gevestigd. De gebroeders Grimm krijgen de opdracht om in het fictieve dorpje Marbaden een zaak op te lossen. Negen kinderen zijn er in korte tijd spoorloos verdwenen en het dorpje beeft van angst. Production designer Guy Hendrix Dyas ontwierp de filmset van Marbaden met een twintigtal stenen en houten bouwsels. Volgens zijn ontwerp moet het Duitse platteland tweehonderd jaar geleden sprekend op Transylvanië hebben geleken. De boeren die er wonen zijn de Verlichting nog niet ingeslingerd en geloven nog in weerwolven, heksen en trollen. De couleur locale in het Westfaalse dorpje stemt overeen met die in het dorpje uit Schlafes Bruder: grauw met veel modder en bijgeloof.
Aan de rand van het dorp ligt het uitgestrekte donkere woud waarin de boerenbevolking traditioneel haar angst projecteert. De volkssprookjes die de historische Brüder Grimm uit Kassel verzamelden, getuigen hiervan. De romantische schrijver Ludwig Tieck die kunstsprookjes schreef, beschreef in Der Blonde Eckbert het donkere woud als een oerruimte waarin het bovennatuurlijke nog een plaats heeft. Voor Terry Gilliam is het bos een projectiescherm voor griezelige grenservaringen met het bovennatuurlijke, die meestal niet ontkomen aan zijn riducalisering. Hoewel Gilliam Amerikaan is, deelt hij de typisch Engelse mix van horror en humor met zijn collega’s van Monty Python. Met veel genoegen schotelt hij ons een paar sadistische martelscenes voor die eerder doen grimlachen dan gruwelen.
Net als in Time Bandits uit 1981 spelen er in The Brothers Grimm Napoleontische soldaten mee. Gilliam voelt zich blijkbaar helemaal thuis in deze tijd en maakt graag gebruik van de wrijvingen tussen de Duitse bevolking en de Franse bezetters en het volkse bijgeloof met de Franse Verlichting. Wanneer op een gegeven moment de Franse generaal Delatombe het bevel geeft om het woud plat te branden, zou je daar de gewelddadige rationaliteit van de Verlichting in kunnen zien die wil afrekenen met het duistere verleden. Maar voor echte gelaagdheid is er geen plaats in het circus van Terry Gilliam. Het is vooral een feest van Pythoneske onzin en heerlijke vette plaatjes.
