Sommige filmliefhebbers zijn zo enthousiast over een film, dat ze er een website aan wijden. David Hanson maakte een website over How the west was won. Dit megaproject uit 1962 heeft een supercast en superformaat en werd in Amerika een kassucces.

In de negentiende eeuw trokken miljoenen immigranten uit Europa eerst met huifkarren, na 1870 gewoon per trein, naar het Westen om daar een nieuw leven te beginnen. Achter de Rocky Mountains aan de Pacific lag voor hen het Beloofde Land: Californië. How the west was won is een eerbetoon aan de ontelbare pioniers die het Westen gemaakt hebben tot wat het is. Alleen de staat Californië zou, als het een apart land was, de achtste economie in de wereld zijn met een Bruto Regionaal Product van 1800 miljard.

Maar How the west was won is ook een propagandafilm. Dat wordt pas duidelijk in de heroïsche finale. De zeer Amerikaanse voice over van Spencer Tracy vertelt hoe het Westen gegroeid is uit de dromen van miljoenen pioniers. Ze kwamen uit alle landen maar werden verenigd in hun geloof en hoop op een beter leven. Ze geloofden in de vrijheid en dat de mens zijn eigen lot bepalen kan.

Bij deze plechtstatige woorden zien we een indrukwekkende opname vanuit de lucht geschoten van een druk verkeersknooppunt met fly overs. Het verkeer stroomt alle kanten op. In 1962 zag je dit alleen in de VS dus toen moeten deze beelden nog veel meer indruk hebben gemaakt als nu. Tenslotte duikt de camera onder de Golden Gate Bridge door. Het is een en al grandeur. De boodschap is duidelijk: Dit is het Beloofde Land , het aardse Paradijs. Betere propaganda hadden ze in 1962 in Moskou niet kunnen maken.

The promised land – the promised land – the promised land!
The promised land, the land of plenty rich with gold
Here came dreamers with Bible, fist and gun
Bound for land, across the plains their wagons rolled
Hell bent for leather – that’s how the West was won
 
Side by side they tamed the savage prairie land
Nothing stopped them – no wind nor rain nor sun
Side by side these pioneers from ev’ry land
All pulled together – that’s how the West was won

Vanaf 1962 begonnen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie hun krachten te meten in de ruimte. De Sovjet-Unie had de eerste mens in de ruimte gebracht en was de Verenigde Staten als ultramoderne supermacht op dat punt voorbijgestreefd. Maar in 1962 beloofde Kennedy dat Amerika nog vóór 1970 een man op de maan zou zetten. De space race was begonnen.

In 1962 lag de Sovjet-Unie dus nog voor op de Verenigde Staten. Maar dat laatste land beschouwde zich wel superieur. Want de Amerikaan leefde in vrijheid, terwijl de inwoners de Sovjet-Unie gevangenen waren van het communistische systeem. Om de Amerikaanse vrijheid te typeren, worden de mythen van het Wilde Westen en The American Dream vaak ingezet. Sterke mythen. “The promised land, the land of plenty rich with gold, Here came dreamers with Bible, fist and gun”. Maar geen woord over de uitroeiing van de oorspronkelijke bewoners van Amerika. Niets over de armoede en discriminatie van de zwarte bevolking in de grote steden. En ook al niets over de Amerikaanse wapenindustrie.

In 1962 was The American Dream nog springlevend. Een paar jaar later zou deze in de hel van Vietnam omslaan in een nachtmerrie. Het zelfvertrouwen dat de Amerikanen begin zestiger jaren nog hadden, zou niet meer terugkeren. De American Dream bleek ook van toepassing op Zuidoost Azië, het Arabisch schiereiland en China…

Het beeld van het wilde westen [4]

De twaalfde aflevering van Cosmos, the world set free, gaat helemaal over de gevolgen van CO² uitstoot. Het begint met beelden van een paradijselijke wereld. De voice over vertelt dat de planeet Venus er meer dan een miljard jaar geleden zo moet hebben uitgezien. Met oceanen moet Venus veel geleken hebben op onze blauwe planeet.

Dan kleurt de voice over donker: “maar toen ging er iets vreselijk mis!” Door vulkaanuitbarstingen kwamen er gigantische hoeveelheden CO² vrij waardoor de atmosfeer veranderde. Tegenwoordig is het op Venus een hel met aan de oppervlakte temperaturen waar je lood kunt smelten. Dit komt door het broeikaseffect.

Help!

De boodschap wordt mij nu, geloof ik, duidelijk. Venus is door het broeikaseffect veranderd van een paradijs in een hel. Eerst komt het schrikbeeld, het worst case scenario voor de wereld als geheel. Daarna zal de oplossing worden aangeboden. Even simpel als urgent.

In de late Middeleeuwen werden realistische afbeeldingen van de hel als schrikbeelden gebruikt om het gedrag van het volk te beïnvloeden. Schrikbeelden zijn efficiënte middelen om de massa van richting te laten veranderen. De astrobioloog Carl Sagan, de bedenker van de serie Cosmos die zelf ooit promoveerde op het broeikaseffect van de planeet Venus, hield niet van religie. Religie zou de mens gevangen houden binnen zijn angsten. Hij geloofde heilig in wetenschap. Maar deze aflevering van Cosmos laat zien dat ook wetenschap een weg naar de ondergang en een weg naar het heil ziet. In dat opzicht verschilt wetenschap niet van religie. Ook wetenschap gelooft in “hemel” en “hel”, maar dan in fysische en niet in metafysische zin.

De episode The world set free is zelfs een ouderwetse donderpreek en doet een heel persoonlijk appèl. Nu de serie zijn einde nadert (Met Pinksteren is de dertiende en laatste aflevering) dringt Cosmos ons zowaar een boodschap op. Ik schreef al eerder dat er eigenlijk niet zo’n groot verschil is met The Hour of Power. Beide programma’s hebben dezelfde Amerikaanse toon.

Wat is dat precies, dat “Amerikaanse”? Het heeft in ieder geval veel te maken met een onverwoestbaar optimisme en een toekomstdroom. The American Dream is een optelsom van de ontelbare individuele dromen van emigranten die vanuit Europa naar de Nieuwe Wereld trokken om daar een nieuw leven te beginnen. Ze trotseerden daarbij allerlei gevaren, omdat ze in een beter leven geloofden. Amerika was voor velen van hen het Beloofde Land waar een nieuwe mens geboren kon worden. Een mens voor wie geen berg te hoog is, een mens die zelfs naar de maan wil en kán gaan.

De slotscene van Cosmos episode 12: The world set free lijkt op die van How the West was Won een propagandafilm uit 1962. In datzelfde jaar op 12 september sprak president Kennedy in Houston zijn moon speech uit:

Nil volentibus arduum. “Niets is moeilijk voor hen die willen”, lijkt de strekking van Kennedy’s woorden. En wij Amerikanen willen! En wij kunnen! zo moedigt hij zijn volk aan. President Obama refereerde met Yes we can! aan het Amerikaanse zelfvertrouwen uit de tijd van de moon speech en How the West was won.

In de slotscene van Cosmos hoor je Kennedy’s empowerment, begeleid door heroïsche muziek terwijl we met het oog van de camera mee zweven door een virtuele wereld, een soort technologisch en groen Utopia, het Amerika van de toekomst. Dit is dus het paradijs volgens Cosmos. En hoe komen we daar? Heel simpel, door gebruik te maken van de zon en de wind. Het is eenvoudig, maar we moeten het wel doen!

Wacht eens, is dit niet een reclamespotje van bedrijven die duurzame energie leveren? Gewapend met feiten, de waarheden van de wetenschap, verkoopt Cosmos ons hier dé oplossing om de dreigende apocalyps om te buigen naar het paradijs van duurzame energie en consumptie. Jij en ik kunnen er wat aan doen. Save the planet!

Cosmos is meesterlijke en ook peperdure propaganda waarin de duurzaamheidsindustrie veel geïnvesteerd zal hebben. Propaganda wordt vooral gemaakt om sceptici te overtuigen. Daar hoor ik in ieder geval niet bij, want ik ben een “ongelovige”. Ik geloof namelijk niet in een aards paradijs of in een technologisch Utopia. Al zijn die nog zo groen.

Cosmos [ en.wikipedia.org ]