Dagelijks archief: maandag 8 december 2014

Teutoons zelfonderzoek [ 2 ]

zondagavond gezien op ZDF: Deutschland Saga 3. Teil: Was uns eint
een zoektocht naar de Duitse identiteit

Christopher ClarkZondagavond volgde bij ZDF het derde en voorlopig laatste deel uit de serie Deutschland Saga. In maart worden de drie laatste delen uitgezonden. Het thema van de derde aflevering ging over de vraag wat de Duitsers verenigt. Daarna trokken 12 eeuwen Duitse geschiedenis in sneltreinvaart aan ons voorbij. Het was de bekende geschiedenisles, op televisie prachtig geïllustreerd met reenactment.

De Duitsers, die toch altijd al dieper naar hun identiteit hebben gegraven dan andere Europese volkeren, worden in Deutschland Saga bijgeschoold in Duits zelfbewustzijn.

Presentator Christopher Clark begon zijn verhaal heel toepasselijk in de paltskapel in Aken. Karel de Grote of Charlemagne was sinds de Romeinen de eerste heerser die voor Europese eenwording zorgde. Als Karolinger was hij eigenlijk een Frank en nog geen Duitser. Pas in de negende eeuw zou het oostelijk deel van het Karolingische Rijk, dat in 843 onder de nazaten van Karel de Grote verdeeld was, verenigd worden door Otto I. In 962 liet hij zich door de paus in Rome tot keizer. Het Heilige Römische Reich deutscher Nation zou tot 1806 bestaan en de Duitsers in één Rijk onderbrengen. Toch was er nog lang geen sprake van Duitse eenheid.

Heilige Roomse Rijk
Vijfhonderd jaar geleden, omstreeks 1520, waren Nederland en een deel van België nog een deel van het Heilige Roomse Rijk

Vervolgens slaat Christopher Clark vijfhonderd jaar over en komen we hem weer tegen in de Wartburg in Eisenach. Een beetje historicus weet dan hoe laat het is: Maarten Luther. De Reformatie zal Duitsland niet verenigen maar tot op het bot verdelen in een bittere strijd tussen protestanten en katholieken. Tijdens de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) wordt op het Duitse grondgebied de godsdienstoorlog in volle hevigheid uitgevochten. Duitsland raakt ontredderd ten voordele van Frankrijk, Zweden, maar ook van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Na de Vrede van Westfalen 1648 krabbelt Duitsland er langzaam weer bovenop, maar nog steeds is de Duitse eenheid nog ver te zoeken.

Een nieuwe grootmacht dient zich aan op Duits territorium. Pruisen wordt in 1701 een koninkrijk en er ontstaat in de achttiende eeuw een rivaliteit tussen Habsburg en Pruisen. Na de Zevenjarige Oorlog, die op een haar na catastrofaal afliep voor Pruisen, plaatst het jonge koninkrijk zich tenslotte toch in de rij der Europese grootmachten: Engeland, Frankrijk, Rusland en Habsburg. Dan belanden we in de negentiende eeuw, de eeuw die geboren is uit de Franse Revolutie. Deze zou later voor de Duitse eenheid van doorslaggevend belang blijken. Door Napoleon raakte de Duitse bevolking vertrouwd met de revolutionaire idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap. De burgers roken even aan de vrijheid.

Nadat Napoleon in de herfst van 1813 bij Leipzig verslagen was en zich uit Duitsland moest terugtrekken en na het Congres van Wenen in 1815, werd onder leiding van Oostenrijk de klok teruggedraaid. Het Heilige Roomse Rijk dat in 1806 was opgehouden te bestaan, vond zijn opvolger in de Duitse Bond. Deze was door Metternich in het leven geroepen en verenigde Habsburg met een lappendeken van Duitse koninkrijkjes, bisdommen en hertogdommen. De Restauratie of Vormärz (1815-1848) was een tijd van repressie.

Congres van Wenen 1814-15
Tijdens het Congres van Wenen (1814/15) werd de kaart van Europa opnieuw getekend. Onder aanvoering van Oostenrijk werd de Duitse Bond de opvolger van het Heilige Roomse Rijk. Maar van Duitse eenwording was nog steeds geen sprake

De geest van de Franse Revolutie was in de fles teruggedreven, maar overal in Duitsland waren liberale bewegingen ontstaan ter bevordering van burgerrechten en de nationale eenheid. In deze periode ontstond ook de nationale driekleur Schwarz-Rot-Gold, maar werd verboden. Slechts enkele delen van Duitsland waren liberaal ingesteld, zoals Baden en Württemberg. Maar onder monarchistische dictaturen zoals Oostenrijk en Pruisen werden liberale bewegingen met harde hand onderdrukt. De julirevolutie in 1830 kon vanuit Frankrijk niet overslaan. Ook de maartrevolutie van 1848, die aanvankelijk tot een constitutie en parlement in Frankfurt leidde, werd tenslotte een mislukking.

Na 1848 werd het dualisme tussen Oostenrijk en Pruisen binnen de Duitse Bond op de spits gedreven. Tenslotte werd Oostenrijk door Pruisen in 1866 verslagen en kwam er een einde aan de Duitse Bond en werd de Noord-Duitse Bond opgericht, zonder Oostenrijk. De definitieve eenwording van de Duitse vorstendommen onder aanvoering van Pruisen zou nu niet lang meer op zich laten wachten. In 1870 zag Bismarck zijn kans en wist hij Frankrijk uit te lokken tot een oorlog. Keizer Napoleon III van Frankrijk werd gevangen genomen en Frankrijk werd in Versailles vernederd met de proclamatie van het Duitse Keizerrijk in januari 1871. Maar de Duitse eenwording was schijn, want er was nog steeds geen democratie. Het Duitse Keizerrijk (1871-1818) was nog altijd een monarchistische dictatuur onder de Duitse keizer, die in feite de monarchen van Pruisen waren.

Die Proklamation des Deutschen Kaiserreiches
Na de Proklamatie van het Duitse Keizerrijk in Versailles (1871) was er nog steeds geen democratie. De Duitse keizer regeerde nog steeds zoals de monarchen van Pruisen gedaan hadden.

Inmiddels hebben we met deze aflevering van Deutschland Saga al duizend jaar Duitse geschiedenis achter de kiezen. Met Duitsland in de twintigste eeuw zijn we tenslotte dichter bij huis gekomen. Het verhaal van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog kennen we in grote lijnen. Onze oosterburen spreken tegenwoordig over de Urkatasrophe des 20.Jahrhunderts en zijn zich er maar al te bewust van dat nazi-Duitsland de donkerste episode in de moderne tijd is geweest. Van 1945 tot 1990, ongeveer een halve eeuw lang, zijn de Duitsers bezig geweest met het verwerken van hun nazi-verleden.

In 1990 brak met de Duitse eenwording een nieuwe tijd aan. Volgend jaar is het vijfentwintig jaar geleden dat heel Duitsland een moderne democratie werd. Voor de eerste maal in de geschiedenis, wanneer we de Weimar Republiek (1919-1933) als een kortstondig en mislukt experiment met democratie op Duits grondgebied zien. Natuurlijk betekende de oprichting van de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) in 1949 al democratie voor de West-Duitsers, maar de Oost-Duitsers zaten altijd nog gevangen achter het ijzeren gordijn. Sinds 1990 is er één verenigd en democratisch Duitsland.

checkpoint charley
een confrontatie tussen Oost en West op Checkpoint Charlie op 27 oktober 1961 in Berlijn. De Duitse eenheid was tijdens de koude oorlog verscheurd tussen kapitalisme en communisme.

ZDF series als Die Deutschen en Deutschland Saga zijn bedoeld om de Duitsers, die toch altijd al dieper naar hun identiteit gegraven hebben dan andere Europese volkeren, bij te scholen in Duits zelfbewustzijn. Het is een prima keuze om zich hierbij te laten onderwijzen door een Aussie, die overigens perfect Duits spreekt, maar met een prettige angelsaksische relativering.

afleveringen in de Deutschland Saga (2014/2015)
 
zondag 30 november 2014, 19.30 (1/6): Woher wir kommen
dinsdag 2 december 2014, 20.15 (2/6): Wovon wir schwärmen
zondag 7 december 2014, 19.30 (3/6): Was uns eint
zondag 8 maart 2015, 19.30 (4/6): Wonach wir suchen
zondag 15 maart 2015, 19.30 (5/6): Was uns antreibt
zondag, 22 maart 2015, 19.30 (6/6): Wer wir sind

Deutschland Saga [ zdf.de ]