Dagelijks archief: zaterdag 2 april 2016

nationaal zelfbewustzijn

de postzegel als spiegel van het nationale zelfbewustzijn

Herdenkingspostzegels zijn een aardige toegang tot het verleden van een land. Omdat postzegels op post naar het buitenland het visitekaartje van een land zijn, representeert de postzegel vaak ook het nationale zelfbewustzijn.

1848-1948
Herdenkingspostzegels van de Hongaarse Opstand tegen Oostenrijk in 1848

Nederlandse postzegels (en tot 2002 de Nederlandse bankbiljetten) zijn een mooi voorbeeld van de spiegel van nationaal zelfbewustzijn. Terwijl de meeste landen historische figuren postzegels of bankbiljetten tonen, is Nederland er eerder trots op dat het veel terughoudender is met het etaleren van nationale helden. Op de laatste Nederlandse bankbiljetten stonden bijvoorbeeld een snip, een zonnebloem en een vuurtoren.

Sinds 2002 staan er vensters en bruggen op de Eurobiljetten omdat historische figuren te veel discussie zouden veroorzaken tussen de Europese lidstaten. Geen vent (of vrouw) maar vorm (lees: compromis). Is dit wat Victor Orbán bedoelde met een bloedeloos en tam geheel waarin de Europese cultuur met al haar facetten wordt omgebogen?

Kossuth
Hongaarse postzegel met Lajos Kossuth (1806-1894), de eerste premier van Hongarije
Deze postzegel uit 1964 volgt de bekende lijn van sovjet agitprop: wapperende vlaggen, opgestoken vuisten en heldhaftige koppen.

Patriottische gevoelens staan in het huidige Europa onder verdenking van eng nationalisme en rechts populisme. De beroemde historicus Johan Huizinga schreef in 1935: “Een nationaal gevoel dat zich niet spiegelen kan in de roerloosheid van het verleden, mist de grondslag van zijn wezen”. Nationaal gevoel kan heel goed samengaan met een sterk zelfbewustzijn. Het neoliberale geloof in het autonome individu blijkt voor het zelfbewustzijn een illusie omdat het “ik” wordt voortgebracht door een “wij” met een gedeeld nationaal verleden. Vanuit dit zelfbewustzijn, dat de losse individuen op elkaar betrekt als volk, kunnen we anders gaan kijken naar nationale gevoelens, voordat deze bij voorbaat al bestempeld worden als “rechts xenofoob populisme”.

Een nationaal gevoel dat zich niet spiegelen kan in de roerloosheid van het verleden, mist de grondslag van zijn wezen.

Johan Huizinga, 1935

De Verenigde Staten zijn inmiddels honderd jaar de voorvechter van het zelfbeschikkingsrecht der volkeren. Woodrow Wilson stond aan de wieg van de Volkerenbond die later zouden evolueren in de Verenigde Naties. Amerika laat op zijn postzegels ook zien dat het voorstander is van het zelfbeschikkingsrecht der volkeren.

champion of liberty 1958
Champion of liberty 1958

In 1958 bracht het een serie postzegels uit onder de noemer “Champion of Liberty”. Niet alleen de Zuid-Amerikaanse vrijheidsstrijder Simon Bolivar werd met een zegel vereerd, ook de Hongaarse vrijheidsstrijder Lajos Kossuth werd afgebeeld op een Amerikaanse postzegel. Daar zal de Hongaarse gemeenschap in de Verenigde Staten wel voor gelobbyd hebben. Het was een signaal naar de Sovjet Unie: “Jullie mogen de Hongaarse Opstand van 1956 wel onderdrukt hebben, maar vergeet niet dat Amerika en de vrije wereld achter het Hongaarse volk staan”.

Tegenwoordig spreken we vaak over framing: de inkadering van het beeld bepaalt de boodschap. Op postzegels moet alle informatie geconcentreerd zijn op een klein stukje papier. In de visuele communicatie is de postzegel de equivalent van de oneliner: kort, bondig en kernachtig.