Dagelijks archief: zaterdag 28 mei 2016

verlichtingsmoment

aan het lezen in: de culturele constructie van een burger
in Citizens (1989) van Simon Schama

CitizensIn Citizens (1989) neemt Simon Schama een lange aanloop naar 14 juli 1789. Pas in het tiende hoofdstuk komt hij aan bij de bestorming van de Bastille, traditioneel het begin van de Franse Revolutie. Geschiedenis beschrijft continuïteit die uit haperingen blijkt te bestaan. Revolutie wordt als de absolute doorbreking van de continuïteit beschouwd. Maar van dichtbij bekeken is een revolutie echter minder discontinu dan achteraf wordt voorgesteld. In de negen hoofdstukken en 375 bladzijden die voorafgaan aan het uitbreken van de revolutie op 14 juli 1789, neemt Simon Schama ons mee naar het Frankrijk van Lodewijk XVI die op 10 mei 1774 zijn grootvader Lodewijk XV was opgevolgd. Lodewijk XVI wilde een heel andere koning zijn. In hoofdstuk vier (de culturele constructie van een burger) wijst Schama op een gebeurtenis zes jaar voordat de revolutie uitbreekt, waarin er al afstand is genomen van het absolutisme.

Montgolfier
Versailles, 19 september 1783
eerste ballonvaart van gebroeders Montgolfier

Op 19 september 1783 heeft zich op het plein voor Versailles een enorme menigte verzamelt. Niet om de koning te zien, maar om twee wetenschappers, de gebroeders Montgolfier en hun uitvinding te aanschouwen. Het is echt een verlichtingsmoment. Wat er nieuw aan is, is dat het volk getuige is van de verovering van het luchtruim. Het is een democratische gebeurtenis en een vreedzame voorafspiegeling van 14 juli 1789. Ballonvaarders waren in de jaren tachtig de helden van hun tijd. Toen in 1927 Charles Lindbergh na de eerste transatlantische vlucht zijn triomftocht door Parijs maakte, was dat een herleving van de zegetochten van de ballonvaarders van de late achttiende eeuw.

Montgolfier
herdenkingspostzegels uit 1983 van de eerste ballonvaart door gebroeders Montgolfier in 1783

Er bestaat geen heldendom zonder heldendood. De twijfelachtige eer viel niet te beurt aan de gebroeders Montgolfier maar aan de pionier Pilâtre de Rozier. Op 15 juni 1785 deed hij een derde poging om het kanaal over te steken. Hij gebruikte daarvoor een combinatie van een waterstofballon en een hete luchtballon. Niet lang na het opstijgen vatte de ballon vlam en stortte de ballonvaarder naar beneden. Hij was het eerste slachtoffer in de luchtvaartgeschiedenis.

Pilatre de Rozier
herdenkingspostzegel van Pilatre de Rozier uit 1954
Franse ballonvaarders
In de late 18e eeuw waren Franse ballonvaarders de helden van hun tijd (kaarten van Romanet & cie, Parijs 1890-1900)