gelezen: Reizen met Charley (1962) van John Steinbeck
in het Nederlands vertaald (2011) door Tineke Funhoff
Bijna een jaar voordat de eerste druk van Reizen zonder John in augustus 2012 verscheen, kwam er een Nederlandse vertaling uit van Travels with Charley op de markt. Zo werd Steinbecks roadtrip uit 1960 voor een breed Nederlands publiek toegankelijk. Voor de verkoop van Reizen zonder John was dit natuurlijk niet nodig. Alleen al de merknaam Geert Mak op de cover (groter dan de titel) maakt een boek vanzelf tot bestseller. Het was eigenlijk een extra service van uitgeverij Atlas/Contact. Zo kon de lezer klaargestoomd worden voor Reizen zonder John.
Voor mijzelf, een late lezer (bijna elf jaar na dato) maakte het geen verschil meer. Ik las eerst Reizen zonder John (eigenlijk: reizen met Geert) en daarna Reizen met Charley uit 1962 (eigenlijk: reizen met John). Steinbecks reisverslag verscheen oorspronkelijk in drie afleveringen in het Amerikaanse vakantiemagazine Holiday. Precies 50 jaar later reisen Geert Mak en zijn vrouw in het spoor van Steinbeck. Deze begon zijn zoektocht naar Amerika (zoals de ondertitel luidt) vanuit Sag Harbour (Long Island) op 23 september 1960 en kwam op 6 december dat jaar weer thuis. In 75 dagen reisde hij bijna 16.000 kilometer door 33 staten.
De reis van John Steinbeck en zijn zwarte Franse poedel Charley door 33 staten duurde 75 dagen en was zestienduizend kilometer lang
In de epiloog van Reizen zonder John schrijft Geert Mak hoe het boek tot stand komt en hoe het ontvangen werd. Ook stelt hij zich de vraag hoe Steinbeck een halve eeuw na zijn reis tegenover zijn land hebben gestaan. En ook of voor ons, Europeanen, Amerika de glans verloren heeft die het in de jaren vijftig en zestig had? Tenslotte kijkt hij naar het persoonlijke verhaal. Voordat Steinbeck aan zijn reis begint reflecteert hij over zijn intentie. Hij gaat een reis maken, maar is zich ervan bewust dat het omgekeerde het geval zal zijn: de reis zal hém gaan maken. Dat laatste blijkt de halve waarheid te zijn: de reis zal hem ook breken. Achter Reizen met Charley zit ook een persoonlijk drama.
Dat drama deelt Steinbeck expliciet met de lezer, maar het is ook uit het reisverslag op te maken. Reizen met Charley is een onevenwichtig boek geworden. Aanvankelijk waren het voor Steinbeck drie afleveringen voor het Amerikaanse reismagazine Holiday. In lengte zijn de eerste twee delen gelijk (ca 88 pagina’s) maar het laatste telt slechts de helft daarvan (44 pagina’s).
Het verslag van het eerste deel van de reis (tot zijn geboorteplaats tot Salinas ten Zuiden van San Francisco) driemaal zolang als het laatste deel van zijn reis. En dat deel beperkt zich vooral tot enkele ontmoetingen in Texas en New Orleans. Het traject van Louisiana tot Virginia wordt zelfs helemaal niet beschreven en op de laatste bladzijde voelen we de haast waarmee hij het derde deel van zijn reisverslag vlak voor de deadline heeft afgeraffeld. Het werd maar half zo lang (44 pagina’s) dan de eerste twee delen (88 pagina’s).
Geert Mak stelt ook de vraag of het erg is dat Steinbeck zoveel uit zijn duim gezogen heeft. Zijn uitgever presenteerde Travels with Charley in 1962 als non fiction. De lezer wordt dus een journalistieke benadering beloofd waarbij niet met de feiten gesjoemeld wordt. Maar dat heeft Steinbeck dus overduidelijk wél gedaan. Het is, zeker in de dialogen, vaak meer een roman dan een betrouwbaar reisverslag. Een goed voorbeeld is het verhaal van de lifters in Louisiana aan het einde van zijn reisverslag. De dialogen zijn gekunsteld en ongeloofwaardig. Mak is daar mild over. “Steinbeck verzon geen verhalen omdat hij zijn lezers wilde misleiden of om een politiek effect te bereiken.” Ik betwijfel het. Met de verzonnen dialoog met de verzonnen racistische lifter bereikt Steinbeck beslist een bepaald effect. Framing heet dat tegenwoordig.
Ruby Bridges staat centraal afgebeeld op The Problem We All Live With van Norman Rockwell
Wat gebeurde er in Amerika in de periode 23 september 1960 tot 6 december toen Steinbeck onderweg was?
26 september 1960
De Republikein Richard M. Nixon en de Democraat John F. Kennedy, de twee leidende Amerikaanse presidentskandidaten, nemen deel aan het eerste presidentiële televisie debat. Het wordt uitgezonden vanuit de televisiestudio’s van WBBM-TV in Chicago. Het debat duurt een uur en begint om 20.30 lokale tijd. Er is zelfs een speciale wet van het Congres aangenomen om de Amerikaanse televisie- en radionetwerken in staat te stellen het debat uit te zenden zonder andere presidentskandidaten evenveel tijd te geven. Achteraf demonstreerde het debat de kracht van televisie om kiezers te beïnvloeden. Kennedy zag er gebruind en charismatisch uit, terwijl Nixon er, deels door slechte make-up en een recente ziekenhuisopname, onverzorgd en gespannen uitzag.
6 oktober 1960
In het DeMille Theatre in New York City gaat de film Spartacus (regie Stanley Kubrick en Kirk Douglas in de titelrol) in première. De film zou in 1960 de kaskraker van het jaar worden.
12 oktober 1960
Tijdens een debat in de Algemene Vergadering van de VN In trekt Nikita Chroesjtsjov zijn rechterschoen uit en slaat ermee op tafel tijdens een bespreking van het beleid van de Sovjet-Unie ten aanzien van Oost-Europa. Chroesjtsjov is boos over een opmerking van de Filippijnse afgevaardigde Lorenzo Sumulong.
13 oktober 1960
In het derde tv-debat tussen Nixon en Kennedy zitten de kandidaten duizenden kilometers van elkaar af: Nixon in Los Angeles en Kennedy in New York. Het wordt op televisie in splitscreen vertoond. Nixon regelt airconditioning in de Hollywood-studio om transpiratie te voorkomen.
19 oktober 1960
In Atlanta wordt dominee Martin Luther King Jr. samen met 280 studenten gearresteerd wegens deelname aan een sit-in aan de lunchbalie in een Rich’s warenhuis. King wordt veroordeeld tot vier maanden dwangarbeid in de Reidsville State Prison, maar drie dagen later vrijgelaten na een beroep van Robert F. Kennedy, de broer van de democratische presidentskandidaat John F. Kennedy, tegen de gouverneur van Georgia, Ernest Vandiver.
1 november 1960
De Benelux is tot stand gekomen in overeenstemming met de voorwaarden van een verdrag ondertekend door België, Nederland en Luxemburg.
4 november 1060
Tijdens een verkiezingsbijeenkomst in het Chicago Stadium probeert Jaime Cruz Alejandro zo dicht mogelijk bij Kennedy’s open cabriolet te komen. Hij blijkt een geladen pistool bij zich te hebben. Ook dominee Israel Dabney wordt betrapt met een revolver. Beide mannen verklaren dat ze de wapens dragen ter zelfverdediging en worden later vrijgelaten.
8 november 1960
Bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen kiest een recordaantal Amerikaanse stemgerechtigden. Het is een nek-aan-nekrace. Kennedy (34.220.984) krijgt net iets meer stemmen dan Nixon (34.108.157) en wint met 303 kiesmannen achter zich.
14 november 1960
De 6-jarige
Ruby Bridges, beschermd door US Marshals, is het enige zwarte leerling kind dat zich inschrijft op de William Frantz Elementary School in New Orleans. Haar eerste schooldag wordt afgebeeld door kunstenaar Norman Rockwell in
The Problem We All Live With. De andere drie zwarte leerlingen hebben zich ingeschreven bij McDonough Elementary.
15 november 1960
De onderzeeër USS George Washington, gewapend met 16 Polaris-raketten met nucleaire punt, vaart vanuit Charleston langs een geheime route. President Eisenhower verklaart dat de Polaris-onderzeeërs “een kracht en relatieve onkwetsbaarheid bezitten die elke poging van een agressor om de vrije wereld bij verrassing aan te vallen tot zelfmoord zal leiden”. Volgens de Amerikaanse hebben de 16 Polaris-raketten dezelfde vernietigingskracht als het totaal van alle bommen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gevallen.
26 november 1960
De geboortedag van de psychedelische tegencultuur van de jaren zestig. Een professor aan de universiteit van Harvard (Timothy Leary) nodigt twee beatnik dichters (Allen Ginsberg en Peter Orlovsky) bij hem thuis uit om een psilocybine-trip te maken.
1 december 1960
De Sovjet-Unie lanceert de
Spoetnik 6 in een baan om de aarde met o.a. twee honden,
Pchelka (“bijtje”) en
Mushka (“vliegje”). De volgende dag blijkt dat de capsule is verbrand toen deze onder een te steile hoek weer in de atmosfeer was binnengekomen. Maar volgens latere rapporten was er een zelfvernietigingssysteem gebouwd om de satelliet te vernietigen als deze niet op het juiste moment terugkeerde, om zo te voorkomen dat deze buiten de Sovjet-Unie zou landen.
Belka en Strelka hadden in augustus 1960 meer geluk dan Pchelka en Mushka. Ze werden de eerste levende wezens die een ruimtereis maakten en levend op aarde terugkeerden. Een halve eeuw later kwamen de twee hondjes nog maar eens een keer op een postzegel.
Travels with Charley verscheen als In Quest of America in 3 delen in Holiday 1961/1962
Deel 1 (in Holiday July 1961)
van Sag Harbour (NY) tot Chicago (IL) via Connecticut, Massachusetts, New Hampshire, Maine, Vermont, New York, Pennsylvania, Ohio, Indiana, Michigan en Illinois.
Deel 2 (in Holiday December 1961)
van Chicago (IL) naar Gallup (NM) via Wisconsin, Minnesota, North-Dakota, Montana, Idaho, Washington, Oregon, California, Arizona en New Mexico.
Deel 3 (in Holiday Februari 1962)
van Gallup (NM) naar Sag Harbour (NY) via Texas, Louisiana, (Mississippi, Alabama, Tennessee, Virginia, Maryland, Pennsylvania, New Jersey, New York).
Titiaan werd al sinds de jaren 1520 aangesproken door het klassieke liefdesverhaal tussen de godin Venus en de sterfelijke jager Adonis. In de Metamorfosen van Ovidius wordt Venus, de godin van de liefde en schoonheid verliefd op Adonis, een knappe jonge jager, nadat ze per ongeluk is geraakt door een van Cupido’s pijlen. Venus probeert Adonis ervan te weerhouden om op wilde dieren te jagen want ze is bang om hem te verliezen. Adonis negeert haar waarschuwing en gaat op jacht met zijn honden. Tijdens de jacht wordt hij aangevallen door een wild zwijn. Venus hoort de dodelijke gewonde Adonis om hulp roepen en rijdt hem in haar strijdwagen tegemoet. Maar als ze bij hem is gekomen, is het al te laat.
Net als het in plastic verpakte eten hekelt hij de pulpbladen en de televisie die van New York tot Los Angeles overal dezelfde bagger over het publiek uitstorten. Er waren weliswaar nog wel goede tijdschriften en boeken te koop, maar het merendeel van wat hij onderweg tegenkwam, waren boeken en lectuur over seks, sadisme en moord. “Als dit volk zijn smaakpupillen heeft laten verschrompelen dat het smakeloos voedsel niet alleen aanvaardbaar maar ook wenselijk vindt, hoe staat het dan met het emotionele leven van de natie?” vraagt hij zich af.
