De Spaanse Velazquezkenner José López-Rey die in 1991 overleden is, was een beetje de Spaanse Ernst van de Wetering. Wat deze laatste betekend heeft voor de inventarisatie alle Rembrandts, betekende Lopez-Rey voor het oeuvre van Diego Velazquez. Al jaren bezit ik zijn standaardwerk A Catalogue Raisonné of His Oeuvre (1963) waarvan in 1999 een uitgave in twee delen verscheen bij Taschen-Waldenstein Institute. Het eerste Duitstalige deel is een biografie met veel kleurenreproducties van details op ware grootte. Het tweede deel is een oeuvrecataglogus (130 werken) in Frans, Engels en Duits. Gisteren herontdekte ik dit prachtboek weer.

Voor een schilder is het een boek om van te smullen, want door de vele detailweergaven krijg je een aardig beeld van Velázquez’ techniek, zonder dat je naar het buitenland hoeft. Want er hangt niet één doek van de Spaanse meester in Nederland. De meeste schilderijen hangen in het Prado in Madrid en het is helaas te lang geleden dat ik deze voor het laatst zag. In New York zag ik 6 jaar geleden 5 werken in het Metropolitan Museum, eentje in de Frick Collection en vorig jaar in Sint-Petersburg drie doeken in het Hermitage. Met de editie van Taschen kun je prima op details studeren want de reproducties zijn redelijk, de uitsneden bewust gekozen en altijd op ware grootte.

Wat mij telkens weer verbaast bij Velázquez is de enorme vrijheid waarmee hij schildert. In de tegenwoordige tijd wel te verstaan, want zijn penseelstreek is zo vitaal dat je hem nog steeds aan het werk kunt zien. Ik heb een mateloze bewondering voor fijnschilders en andere perfectionisten die de verf onzichtbaar kunnen maken en meester zijn in de stofuitdrukking. Maar de schilders die mij het meest boeien, blijven toch degenen die balanceren tussen nonchelance en preciezie, tussen verf en voorstelling. Daarvoor is een vertrouwen nodig, een loslaten, een vermogen om door de verf heen te kijken naar het beeld dat aan het ontstaan is. Dan openbaart zich voor mij het geheimzinnige van schilderkunst, dat de voorstelling zowel door de verf als in de verf verschijnt. Er openbaart zich een nieuw beeld dat er nog nooit eerder was, een beeld in verf. Dat is het mysterie dat de fotografie mij niet bieden kan. Schilderen kan het zien ‘openbreken’, onze waarneming van de werkelijkheid kwadrateren.

De fotografie biedt weer een heel ander mysterie dan de schilderkunst: het mysterie van de tijd. De tijd wordt pas geopenbaard wordt als het moment volmaakt wordt stopgezet. Omdat we nu gewend zijn geraakt aan de foto, lijkt dit mysterie verdwenen. Pas als we 19e eeuwse daguerotypes zien, dringt weer enigszins tot ons door, welke openbaring een foto eigenlijk is en wat onze voorouders gezien moeten hebben.

Johannes Vermeer is natuurlijk hét voorbeeld van een schilder die, dankzij de camera obscura, oog had voor dit mysterie. Pas in de 19e eeuw kon het door het nieuwe medium van de fotografie ten volle geopenbaard worden. Het ogenschijnlijk koele en beheerste temperament van Vermeer, dat tot uitdrukking komt in een weloverwogen en uitgebalanceerde toets, is veel geschikter om het moment te bevriezen, dan het vurige temperament van de Sevillaanse Velázquez’, wiens stijl vooruitloopt op het pictorale vuurwerk van de impressionisten.

De paradox is dat juist de laatsten met de fotografie gingen wedijveren in de vastlegging van het moment. De fotografie kon het moment nog niet in kleur vastleggen, de impressionisten wéll! Met als gevolg dat het handschrift maximaal los werd en de vormen zich ontbonden in een delirium van gekleurde vlekjes.

José Lopez-Rey – bibliografie:
Velázquez: A Catalogue Raisonné of His Oeuvre, with an Introductory Study. London: 1963
Velázquez’ Work and World. London: 1968
Velázquez: the Artist as a Maker with a Catalogue Raisonné of the Extant Works. Lausanne: Bibliothéque des Arts, 1979
Francisco de Goya. London: , 1951
A Cycle of Goya’s Drawings: the Expression of Truth and Liberty. London: Faber and Faber, 1956
Goya’s Caprichos: Beauty, Reason & Caricature. Princeton: Princeton University Press, 1953

Diego Velázquez Werkverzeichnis Online

Peter Greenaway is voornamelijk bekend als cineast maar treedt naast zijn activiteiten als filmmaker ook met enige regelmaat op als gastcurator, kunstenaar, schilder, schrijver, theatermaker, componist, documentairemaker en filmcriticus. Voor het theater maakt hij experimentele opera’s.
 
Greenaway is geboren in Newport, Wales in 1942 en volgde een opleiding tot schilder aan het Walthamstow College of Art. In 1965 trad hij in dienst bij het Central Office of Information. Hier monteerde hij elf jaar lang documentaires en binnen een jaar maakte hij daar zijn eerste experimentele films.

Zijn eerste korte film die succesvol werd verspreid was Interval. Hij maakt verschillende korte films in de eerste helft van de jaren zeventig maar kwam pas onder de aandacht op festivals met A Walk Through H and Vertical Features Remake (1978), waarin zijn fascinatie voor numerologie een prominente rol in neemt. In 1980 maakte hij zijn debuut als speelfilmregisseur met The Falls, een documentaire die zich afspeelt in de toekomst. Met zijn film The Draughtsman’s Contract uit 1982 verwierf Greenaway definitief zijn plaats in de voorhoede van de wereldwijde experimentele filmwereld.
 
In 1983 maakte Greenaway in opdracht van de BBC documentaires over componisten Robert Ashley, John Cage, Philip Glass en Meredith Monk. Pas in 1985 regisseerde hij weer een speelfilm, A Zed and Two Noughts. The Belly of an Architect en Drowning by Numbers volgden.
 
Greenaways Amerikaanse doorbraak kwam met de film The Cook, the Thief, His Wife and Her Lover (1989). Hierop volgend bracht de regisseur zijn meest experimentele film uit: Prospero’s Books, een radicale interpretatie van Shakespeare’s The Tempest. In de jaren negentig verschenen verschillende documentaires en films van Greenaways hand, waaronder The Baby of Macon, Stairs 1 Geneva, The Pillow Book, en 8 1/2 Women. Maar ook schreef hij het libretto voor Writing to Vermeer en richtte hij de tentoonstelling The Physical Self in het Rotterdamse Boymans van Beuningen in.
 
Bron: hollandfestival.nl

Weer eens wat gebladerd door de prachtige bundel met alle jaargangen van Camera Work dat tussen 1903 en 1917 werd uitgegeven door de fotografen Edward Steichen (1879-1973) en Alfred Stieglitz (1864-1946) in New York. Camera Work heeft er in belangrijke mate toe bijgedragen dat de fotografie zich in de twintigste eeuw tot een kunstvorm kon ontwikkelen. Duidelijk is te zien hoe de fotografie zich losmaakt van de schilderkunst en de fotografie gaat kiezen voor ongewone uitsneden, composities en momentopnamen.

De mooiste foto’s vind ik persoonlijk de stadsbeelden uit New York van Alfred Stieglitz, de poetische (portret)foto’s van Clarence H. White, de stillevens van Baron A. de Meyer en de portretten van Frank Eugene. Bij de laatste is de fotografie vrij letterlijk verbonden met de schilderkunst. In de laatste nummers van Camera Works die verschenen tijdens de Eerste Wereldoorlog is het modernisme van de twintigste eeuw definitief aangebroken. Dat is vooral heel duidelijk te zien in de straight photography van Paul Strand

Camera Work 1903 – 1917