Gisteren bezochten we in Museum de Fundatie in Zwolle de tentoonstelling Neoclassicisme en Biedermeier uit het Liechtenstein Museum in Wenen. De privéverzameling van Fürst Adam II uit Liechtenstein behoort tot de mooiste privécollecties ter wereld en het is best bijzonder dat Museum de Fundatie deze tentoonstelling na Moskou en Praag naar ons land heeft kunnen halen. Musea in Noordoost-Nederland timmeren goed aan de weg en met succes. Het Groninger Museum brengt al jaren publiekstrekkers die bezoekers uit heel Nederland en ook uit Duitsland naar Groningen doen reizen. Ook het Drents Museum in Assen heeft zich definitief op de kaart laten zetten, zeker nu de ING 271 schilderijen uit haar collectie hedendaagse Nederlandse figuratieve schilderkunst heeft geschonken. Als het museum dit najaar na de verbouwing haar deuren weer opent, zullen we daar zeker nog van horen. Museum de Fundatie doet het dus ook prima. Vorig jaar werden 127.517 bezoekers geteld en de lopende tentoonstelling Neoclassicisme en Biedermeier trok in januari al 5000 bezoekers. Het museum heeft bovendien ambitieuze plannen om uit te breiden.

Museum de Fundatie met zijn neoclassicistische exterieur en neoneoclassicistische interieur leent zich uitstekend voor dit deel van de collectie van de vorst van Liechtenstein. Het interieur ademt dezelfde eenvoudige voornaamheid als de Alte Nationalgalerie in Berlijn en is daarmee een ideale omgeving voor classicistische- en Biedermeierkunst. Ook de indeling lijkt op die van de Alte Nationalgalerie: op de bovenverdieping spreidt het van boven binnenstromende licht in de grote zalen zich royaal uit, terwijl in de aangrenzende schemerige kabinetten een huiselijke intimiteit heerst. Hier hangen de kleinere schilderijen die van heel dichtbij bekeken kunnen worden. De gedetailleerde schilderkunst uit de Biedermeier vraagt daar ook om.

De Biedermeier uit de Restauratie (of Vormärz) was bescheiden en keerde zich af van het neoclassicistische gepats uit de Napoleontische tijd. De thematiek is ook ‘klein’: verstilde huiselijke taferelen, gemeenschapsleven en intieme portretten springen er in de Biedermeierschilderkunst telkens uit. In de coalitieoorlogen was er genoeg dramatiek geweest en de Oostenrijkers konden daar zeker over meepraten. Tijdens de Restauratie had men geen enkele behoefte meer aan heftige erupties, en zocht men juist de beschutting van huis en haard. De burger wilde helemaal niet groots en meeslepend leven. Avontuur was iets voor bij de schemerlamp in de schommelstoel. Daar mocht de Byroneske held even tot leven komen en kon de veiligheid, in gedachten, even verruild worden met wildromantische avonturen in verre onveilige streken. Zo kwam de burgerman aan zijn trekken: hij voelde zich veilig en kon tegelijkertijd door het lezen van een roman een andere wereld betreden. Kopje koffie?

Een van de mooiste Biedermeierportretten die ik ken, hangt tot 8 mei 2011 ook in Zwolle. Het is een meisjesportret van Friedrich von Amerling uit 1835. In Träumen Versunken is een schitterend voorbeeld van een klein, intiem moment waar men tijdens de Restauratie zo van hield. Het meisje mediteert over iets dat ze zojuist gelezen heeft. Waarschijnlijk is het een godsdienstoefening, want het boek lijkt op een brevier met notenbalken. De hand op haar hart drukt een innige omhelzing van het gelezene uit. De titel wijst evenwel een andere richting uit. Het meisje zit waarschijnlijk op haar zondags gekleed in de kerk, maar haar gedachten dwalen van God af naar iets of iemand anders.

Romantiek en Biedermeier liggen vaak in elkaars verlengde. Om onderscheid te maken tussen Romantiek en Biedermeier heb je, zeker in de landschapsschilderkunst, Fingerspitzengefühl nodig. Wanneer een landschap behaagt, mag je het meestal Biedermeier noemen. Maar wanneer een landschap verontrust, bijvoorbeeld door een huiveringwekkende natuurkracht (kolkend water, een storm, een vulkaanuitbarsting, de gevolgen van een aardbeving), dan hebben we meestal met een romantisch landschap te maken. De landschappen van Ferdinand Georg Waldmüller behoren meestal tot de Biedermeier, maar soms voert de Romantiek de boventoon. In het minutieus geschilderde, maar onvoltooide landschap hieronder, komt de oerkracht van de majestueuze natuur tot uitdrukking, versterkt door de onwezenlijk vlijmscherpe punt van de Schafberg. Het schilderijtje meet nog geen 30 bij 40 centimeter maar de voorstelling maakt het toch heel monumentaal.

Ook de Vogelmaier Ochsenkar Kees van Thomas Ender uit 1834 toont de grootsheid van de natuur. Op de voorgrond en in de schaduw tussen twee rotsblokken staat een eenzame wandelaar en even verderop zien we nog een figuur. Caspar David Friedrich had niet het patent op de romantische visie.

Oostenrijk gaf in 1932 zes postzegels uit met zes negentiende eeuwse schilders: Waldmüller, Schwind, Alt, Makart, Klimt en Egger-Lienz.

Ferdinand Georg Waldmüller verscheen in 1965 voor een tweede maal op een Oostenrijkse postzegel, ter gelegenheid van zijn honderdste sterfdag.

Gelukkig kreeg Friedrich Amerling ook twee postzegels. In Träumen Versunken verscheen in 2006 op een gemeenschappelijke uitgave van zijn vaderland en Fürstentum Liechtenstein .

In 2008 werd zijn bekoorlijke portretje van de kleine prinses Marie Franziska van Liechtenstein afgebeeld op een Liechtensteinse én Oostenrijkse postzegel.

Museum de Fundatie | Liechtenstein Museum