Georg Diez in Der Spiegel en Holger Schmale in de Berliner Zeitung
over het nieuwe Duitse Europa
“Nu Europa Duits wordt, heeft het land alsnog WO II gewonnen” stond er vrijdag boven een artikel in dagblad Trouw. In het stuk wordt verwezen naar twee artikelen die onlangs verschenen in Der Spiegel en in de Berliner Zeitung. De euro is ooit ingevoerd omdat Frankrijk na de Duitse eenwording in 1990 bang was dat het verenigde Duitsland uiteindelijk weer het machtigste land op het Europese continent zou worden. Door de sterke D-mark aan de Franse franc te koppelen zou het economische zwaartepunt van Europa op de as Parijs-Berlijn komen te liggen. Maar nu Frankrijk haar AAA status dreigt te verliezen, blijkt Duitsland definitief economisch superieur. Vanachter de monetaire crisis is een politieke crisis tevoorschijn gekomen.
In der vergangenen Woche hat Deutschland den Zweiten Weltkrieg gewonnen. Ups. Habe ich da was ausgeplaudert?
Georg Diez in Der Spiegel
Vorige week heeft Duitsland de Tweede Wereldoorlog gewonnen. Oeps. Heb ik nu mijn mond voorbij gepraat? Natuurlijk niet met wapens en het gaat ook niet om de Duitsers van toen. Wij, de goede nieuwe Duitsers, hebben gewonnen met onze miljarden.
Helmut Kohl en de zijnen antwoordden met Thomas Mann: “Wij willen geen Duits Europa, maar een Europees Duitsland.“ Als bewijs daarvoor gaven ze zelfs de Duitse mark op, het geliefde en gekoesterde symbool van het Duitse economische wonder van na de Tweede Wereldoorlog.
gezien op Canvas: meesterwerken – Michelangelo da Caravaggio De gevangenneming van Christus in de National Gallery Dublin
Wij zijn zo vertrouwd geraakt met fotografie en film dat we ons moeilijk kunnen voorstellen hoe overrompelend de schilderijen van Caravaggio destijds waren. Zoiets had de wereld nog nooit gezien. Zijn werk sloeg in als een bom. Net als in het museum van Madame Tussaud bracht hij je oog in oog met de heiligen, de apostelen en met Jezus Zelf. Deze overrompelende directheid kwam door twee noviteiten in de schilderkunst. Ten eerste plaatste Caravaggio de figuren midden in de ruimte. Hij brak met een verbluffende ruimtelijke illusie door het platte vlak heen en laat ons kijken in een donkere ondiepe ruimte, waarin de personages als wassen beelden tevoorschijn komen. Ten tweede koos hij zijn modellen uit het volk. Zijn heiligen en apostelen waren niet de geïdealiseerde personages uit de Renaissance, maar gewone boeren en arbeiders. Jezus‘ discipelen waren tenslotte vissers, volkse types. Caravaggio was een vechtersbaas. Regelmatig kwam hij in aanvaring met het gezag en belandde daardoor meerder malen in het gevang. Toen hij iemand van het leven had beroofd, moest hij vluchten en leidde hij een zwervend bestaan. Hij werd maar 38 jaar oud en stierf in 1610.
Michelangelo da Caravaggio
De gevangenneming van Christus, 1603
Als je iets van Caravaggio‘s kunst wilt begrijpen, is het belangrijk iets van zijn tijd te weten, met name van de ontwikkelingen binnen de kerkelijke kunst. Met het Concilie van Trente begon de Contrareformatie, het antwoord van de katholieke kerk op de Reformatie. Beeldende kunst werd als propagandamiddel ingezet tegen de Reformatie, die in Rome beschouwd werd als het werk van scheurmakers. De Reformatie die in Duitsland begonnen was, had daar het gewone volk gemobiliseerd en een sociale omwenteling teweeggebracht.
De boerenbevolking die een armoedig bestaan leidde en traditioneel door de katholieke kerk was klein gehouden, kwam in opstand en beschouwde de Reformatie niet alleen als een sociale bevrijding, maar ook als een waarachtige geloofsbeleving. Zonder tussenkomst van de katholieke kerk was het nu mogelijk om rechtstreeks contact te hebben met God. De kerkelijke beeldende kunst werd als diefstal van de armen gezien. Door het Woord, dat nu dankzij de Bijbelvertaling van Luther voor de gewone man toegankelijk was geworden, kon het volk onmiddellijk in contact komen met God. Beelden werden geassocieerd met de uitbuiting van het gewone volk door de clerus.
details uit De gevangenneming van Christus
In de tweede helft van de zestiende eeuw waren er twee richtingen in het christelijk geloof gekomen. De Reformatie keerde zich van het beeld af terwijl de Contrareformatie het beeld juist ging inzetten om betrokkenheid met de gewone man te tonen. De heiligen en apostelen kwamen nu heel dichtbij het volk te staan. De kunstenaars die in opdracht van katholieke kerk werkten, wilden de gewone man te laten zien dat de figuren uit de Bijbel ook lieden uit het gewone volk waren. De beeldende kunst van de Contrareformatie moet daarom gezien worden als onderdeel van een tegenoffensief. De sociale omwenteling waarin het volk in Duitsland de rooms katholieke kerk de rug toekeerde, moest gekeerd worden door het volk voor zich te winnen. De beeldende kunst van de Contrareformatie kun je enigszins vergelijken met commerciële televisie: het volk krijgt zijn voedsel, terwijl de propaganda er door gehusseld is.
De beeldende kunst van de Contrareformatie kun je enigszins vergelijken met commerciële televisie: het volk krijgt zijn voedsel, terwijl de propaganda er door gehusseld is.
In de documentaire over Caravaggio staat zijn schilderij van De gevangenneming van Christus centraal. De voorstelling focust op het emotionele hart van de vertelling. In vroegere voorstellingen van de gevangenneming van Christus, bijvoorbeeld in het beroemde fresco van Giotto, wordt meer veel meer verteld dan alleen de kus van Judas, ook al staat deze in de voorstelling centraal. We zien ook zijn apostelen afgebeeld en Petrus die het oor afsnijdt van een soldaat.
Giotto
De gevangenneming van Christus, 1304-06
Maar Caravaggio zoomt helemaal in op de kus van Judas en maakt van al het andere bijzaak. Ook houdt hij zich aan het woord uit de Bijbel: “en het was nacht”. Het verraad van de Zoon des mensen, vindt dus plaats in het holst van de nacht en tegelijkertijd is dat een geestelijke nacht. Om dat zichtbaar te maken, werkte Caravaggio op een donkere ondergrond. In de documentaire zien we ook hoe iemand een kopie van het schilderij maakt zodat we iets van Caravaggio‘s werkwijze kunnen zien. De gezichten die door kaarsen belicht worden, drijven als eilanden in een zee van duisternis. Wat bij Giotto op de achtergrond allemaal zichtbaar is, blijft bij Caravaggio allemaal in het duister. Zo worden we alleen geconfronteerd met het meest wezenlijke: het verraad van Christus en daarmee met ons eigen verraad.
Caravaggio schilderde dit meesterwerk overigens voor zijn beschermheer Ciricaco Mattei, een schatrijke Romeinse edelman en dus niet in opdracht voor de rooms katholieke kerk. Het werk was bedoeld om indruk te maken op de notabelen in Rome en dus om macht te tonen. Het gewone volk had geen toegang tot de paleizen van Mattei en zal dit schilderij nooit gezien hebben. Zij moesten het doen met derderangs Caravaggio‘s en tableau vivants van aangeklede poppen.
In 1993 deed de National Gallery van Ierland een spectaculaire mededeling: een verdwenen schilderij van de Italiaanse meester Michelangelo da Caravaggio (1571-1610) was teruggevonden in Dublin. Het doek ‘De gevangenneming van Christus’ was bekend van kopieën, maar het origineel was al 200 jaar spoorloos. Tot de National Gallery in 1990 het verzoek kreeg van de Jezuïeten van Sint Ignatius in Dublin om een oud schilderij op te kuisen dat al 60 jaar in hun instelling hing. De restaurateur herkende de compositie meteen: het ging om ‘De gevangenneming van Christus‘, ook wel ‘De Judaskus‘ genoemd. Het schilderij toont hoe Christus kort voor zijn dood werd opgepakt in de tuin van Getsemane, na het verraad van Judas. Caravaggio schilderde het doek in 1602 in opdracht van de Romeinse edelman Ciricaco Mattei. Tot in de 18de eeuw hing het schilderij in…
woensdagavond gezien op Canvas: Ik vergeet u nooit (2011)
Documentaire van Kat Steppe over de oude begraafplaats van haar geboorteplaats Menen in de Vlaamse Westhoek. Ze ging op zoek naar het unieke levensverhaal achter de grafsteen en kreeg nabestaanden met hun openhartige verhaal voor de camera. Dat levert breekbare en intieme momenten op zonder dat het goedkope emotie-tv wordt. De camera blijft intens betrokken en gaat voorbij het moment waarop we meestal wegkijken: de ander verbijt zich, begint te snotteren, vermant zich met opgeheven kin en wendt de blik half van de camera af. Ik vergeet u nooit gaat over leven met verlies en het levende eenrichtingsverkeer tussen nabestaanden en hun dierbare overledenen.
Voor mij persoonlijk – en dit klinkt belegen – zou het schoon zijn als mensen door de film hun geliefde eens goed vastpakken. Dat ze beseffen hoe gelukkig ze zijn. Want het duurt allemaal niet lang, hé?’
Kat Steppe in De Standaard
Er is overigens een duidelijke overeenkomst met de documentaire Forever van Heddy Honigmann die vele prijzen (o.a. Dutch Film Award 2006) won.
Volgens Hannah Arendt trok er door het denken van haar leermeester Martin Heidegger een storm. “Hij komt uit het oeroude en wat hij achterlaat, is iets volmaakts, dat zoals al het volmaakte terugvalt aan het oeroude.” Wij gingen bij de beroemde blokhut in Todtnauberg kijken of Arendt gelijk had.
In het Rijk van de Geest is alles tegenwoordige tijd en daar alleen ben je onsterfelijk. Zolang je maar niet vergeten wordt, leef je voort. Maar als je bent weggezonken in het collectieve geheugen, kun je met een lemma op wikipedia.org weer boven water komen.
Deze serie begon op 9 april 2010, precies 145 jaar na het einde van de Civil War, misschien wel het grootste trauma uit de Amerikaanse geschiedenis. Het laatste artikel verscheen op 3 juli 2013. Dat was precies 150 jaar na de Slag bij Gettysburg, het keerpunt in de oorlog.
Weinig historische figuren zijn zo vaak geschilderd als Napoleon Bonaparte. Niet alleen tijdens zijn bewind maar ook daarna bleven schilders historische gebeurtenissen vastleggen met Napoleon in het centrum van de aandacht. Geschiedvervalsing. Omdat het moest.
Met de Goethezeit wordt in Duitsland de periode 1770-1830 aangeduid. Niet alleen de filosofie, literatuur, beeldhouwkunst, architectuur en muziek kwamen in het Duitse taalgebied tot bloei maar ook de romantische landschapsschilderkunst.
Tot in de 19e eeuw was de reis naar Italië voor veel kunstenaars een verplicht nummer. Tijdens de Grand Tour werden Venetië, Florence en Rome bezocht waar de meesters bestudeerd werden. Maar het Italiaanse landschap bleek voor veel kunstenaars aantrekkelijker.
Nu de overheid zich als mecenas heeft teruggetrokken worden veel kunstenaars weer afhankelijk van rijke opdrachtgevers en verzamelaars. Net als vroeger dus, toen veel kunstenaars vaak tegen wil en dank de lakeien van de heersende klasse waren.
De Philokalia is een verzameling geestelijke geschriften die tussen de vierde en veertiende eeuw (in het Grieks) geschreven zijn en in de achttiende eeuw door de heilige Nikodimos van de berg Athos gebundeld zijn. Zijn tijdgenoot Paisius Velichkovsky maakte een vertaling in het Kerkslavisch.
In de Middeleeuwen was er eigenlijk maar één boek. Na de revolutie van de boekdrukkunst kreeg de Bijbel concurrentie van eigentijdse maar vooral ook van klassieke geschriften. De compilatie van mythen die Ovidius aan het begin van onze jaartelling in klassiek Latijn had samengesteld, werd een inspiratiebron voor ontelbare schilders.
Dante stelt zich het Inferno voor als een trechter die breed begint onder het aardoppervlak en dan toeloopt naar het ijskoude middelpunt van de aarde. Daar zetelt Lucifer. Er zijn negen kringen. Dante en Vergilius ontmoetten er steeds grotere zonden en grotere zondaars.
Chicago en New York werden eind 19e eeuw proeftuinen waar de skyscraper dankzij een stalen constructie steeds hoger kon worden. Er lagen ook twee Amerikaanse gedachten aan ten grondslag:
"Form follows function" en "The sky is the limit."
In de zomer van 2009 was in het Atomium in Brussel de tentoonstelling A la recherche du “Style Atome” te zien. Het is een swingende stijl uit de jaren vijftig die nog steeds beoefend wordt. Noem het geen retro. De atoomstijl is iets speciaals.
In 1963 begon de Franse striptekenaar Jean Giraud (1938-2012) samen met scenarist Jean-Michel Charlier (1924-1989) aan zijn levenswerk: Blueberry. Ze lieten zich daarbij inspireren door de spaghettiwestern. Het 50-jarige jubileum van zijn antiheld maakte Giraud net niet meer mee. Hij overleed in 2012.
Belgian woodcuts & Russian Luboks. Underground comics & Midcentury Modern. Genesis, Pink Floyd & Film Noir ...
These are a few of my favorite things ...