Negentiende eeuwse hoogbouw spreekt tot mijn verbeelding. De architecten van de vroege wolkenkrabbers stonden met het ene been al in de twintigste eeuw, maar met het andere nog helemaal in de negentiende eeuw. Dat is goed te zien in Lower Manhattan waar zich nog altijd de grootste concentratie wolkenkrabbers bevindt, die aan het begin van de twintigste eeuw gebouwd zijn in uiteenlopende neostijlen. Tegenwoordig bepalen de zakenpaleizen in Art Deco en de glazen dozen in de internationale stijl de skyline van Lower Manhattan, maar sommige vroege wolkenkrabbers zoals het neo-gotische Woolworth Building, zijn nog altijd duidelijk aanwezig. De Duitse blogger Schaedel maakte een aantal websites over de oudste wolkenkrabbers van New York, die inmiddels allang zijn afgebroken. Meestal zijn deze gebouwd in een pompeuze neo-barok stijl die Beaux-Arts wordt genoemd.

Tower Building (48 m)
Het Tower Building (1889-1914) aan Broadway 50 van Bradford Lee Gilbert was de eerste echte wolkenkrabber van New York met een stalen skelet. Het werd ongeveer tegelijkertijd met de Eiffeltoren gebouwd en was met zijn elf verdiepingen 48 meter hoog. Nadat het 25 jaar dienst had gedaan, werd het in 1914 alweer afgebroken. Bijna aandoenlijk is een foto van honderd jaar geleden waarbij je de eerste wolkenkrabber als een dwerg ziet ingeklemd tussen zijn veel hogere nakomelingen.

World Building (94 m)
Een jaar later verrees vlakbij, aan de Park Row het World Building van architect George Browne Post. Het was bijna twee keer zo hoog dan het Tower Building en tot 1894 het hoogste kantoorgebouw ter wereld. Maar nog altijd waren kantoorgebouwen lager dan de hoogste kerktorens, al stelde het World Building de nabijgelegen Trinity Church al in zijn schaduw. Het World Building zou in 1955 worden afgebroken. Er kwam geen hogere wolkenkrabber voor in de plaats, maar een brede autosnelweg naar Brooklyn Bridge.

Manhattan Life Insurance Building (106 m)
De opvolger van het World Building als hoogste gebouw van New York, was het 106 meter hoge Manhattan Life Insurance Building van de architecten Kimball & Thompson. Het was het eerste kantoorgebouw ter wereld dat de honderd meter grens overschreed. Maar nog altijd was de domtoren in Utrecht hoger… Daarin zou snel verandering komen. Vijf jaar was het 119 meter hoge Park Row Building verrezen dat bijna tien jaar lang het hoogste kantoorgebouw ter wereld zou blijven. Het Manhattan Life Insurance Building werd in 1963 afgebroken.

meer uit deze reeks | ephemeralnewyork.wordpress.com

In 1632 schilderde de 26-jarige Rembrandt de aanbidding van de drie koningen. Meestal werd dit bekende Bijbelse thema door de schilder in opdracht voor de katholieke kerk uitgevoerd. Maar in de protestantse Republiek der Verenigde Nederlanden waren het juist de particulieren die opdracht gaven voor een Bijbelse voorstelling. Meestal ging het dan om schilderijen met bescheiden afmetingen. De stad Leiden stond in de eerste helft van de zeventiende eeuw bekend om haar fijnschilders en voordat hij naar Amsterdam verhuisde, was Rembrandt daar gewoon één van. Zijn schilderijtje van de drie koningen van is slechts 45 cm hoog en 37 cm breed.

De aanbidding van de koningen is een thema dat Rembrandt zeker gekend moet hebben van prenten die hij verzameld had. De bekendste voorstelling uit Rembrandt‘s tijd was waarschijnlijk die van Pieter Paul Rubens. Deze schilderde het tafereel als een Italiaan met veel bravoure en sprezzatura op een enorm formaat. In de geest van de barok stapelt hij zijn figuren op elkaar en deze nemen bijna de hele ruimte in beslag. Behalve een stukje blauwe lucht bovenin is er nauwelijks diepte. Rembrandt pakte het voor zijn bescheiden schilderijtje anders aan. Evenals de katholieke schilder Abraham Bloemaert uit Utrecht en velen met hem, koos hij voor het moment waarop koning Balthasar voor het Christuskind neerknielt en Hem mirre aanbiedt.

Rembrandt laat het licht als een spotlight op de knielende koning Balthasar, Maria en Jezus vallen. In het halfdonker staan de lijfwachten en het gevolg van de drie koningen. De meest opvallende figuur is de centraal geplaatste koning die ons als onze getuige recht in de ogen kijkt, terwijl hij met zijn hand Jezus lijkt te willen bevestigen als het Licht van de wereld. De parasol lijkt Rembrandt van zijn leermeester Pieter Lastman geleend te hebben. Rechts op de achtergrond staan de paarden en kamelen waarmee de drie koningen naar Bethlehem zijn gereisd. Achter Maria staat Jozef die zijn hoed heeft afgenomen en nederig het hoofd buigt voor het hoge en nachtelijke bezoek.

Rembrandt laat ons zien hoe het licht in de wereld komt, in fysische en metafysische zin. Hij is niet alleen een tovenaar met verf, maar ook een verkondiger van het Woord. Rembrandt moet zich verwant hebben gevoeld met Johannes de Doper zoals deze door de evangelist Johannes beschreven wordt: “Hij kwam als getuige, om van het licht te getuigen, opdat iedereen door hem zou geloven. Hij was niet zelf het licht, maar hij was er om te getuigen van het licht: het ware licht, dat ieder mens verlicht en naar de wereld kwam.”

Op de harde schijf van onze DVD-recorder blijken nog vier films van Billy Wilder te staan, die ik begin dit jaar heb opgenomen van de Belgische televisie. Some Like It Hot (Canvas, 25 december 2010), Sunset Boulevard (Eén, 16 januari 2011), Sabrina (Eén, 13 februari 2011) en The Apartment (Eén, 27 februari 2011).

Some Like It Hot (1959) wordt de beste filmkomedie aller tijden genoemd. Benedict Taschen gaf in 2001 een monumentaal boek uit over deze film. Billy Wilder (1906-2002) kon het vlak voor zijn dood nog inkijken. Toch vind ik The Apartment (1960) nóg leuker. Terwijl Some Like It Hot een zonnige komedie is (al vallen er ook doden), is The Apartment wranger. Jack Lemmon speelt een sukkel van het kantoor. Door de hilariteit die hij opwekt, zou je bijna vergeten dat hij een bestaand type vertegenwoordigt: de sneue vrijgezel die op elke manier zijn superieuren wil behagen. Hij gaat zover mee in het delen van hun schaamteloze corruptie, dat zijn buurman hem erop aanspreekt. “Be a Mensch!” Maar ook al doet hij alles voor promotie, in zijn hart blijft hij toch een brave man. En in het meisje van de lift vindt hij zijn gelijke. Ook zij zit verstrengeld in de corruptie op het kantoor en hunkert naar echte liefde. The Apartment heeft daardoor iets van een sprookje en in de nieuwjaarsnacht komt het toch allemaal goed.

The Apartment [ woest & vredig ] | The Apartment [ imdb.com ]