Dagelijks archief: donderdag 10 april 2014

geestverschijningen [ 4 ]

kijken naar 19e eeuwse portretfoto’s bij kaarslicht
vandaag John Herschel (1793-1871)

We zijn zo gewend geraakt aan fotografie, dat we de magie van het medium bijna vergeten zijn. Want eigenlijk is fotografie optische tovenarij. De massacultuur heeft de oorspronkelijke betovering van de fotografie laten verdwijnen. Sommige foto’s kan ik nog steeds betoverend” vinden, maar meestal betekent dat gewoon “heel erg mooi”. Zelden komt het voor dat ik door een foto als door de bliksem getroffen word, zoals 170 jaar geleden, toen de mens met de eerste foto’s werd geconfronteerd. Om weer ontvankelijk te worden voor de oorspronkelijke betovering van de foto, bekijk ik de laatste tijd als dagafsluiting een 19e eeuwse portretfoto bij kaarslicht. Zolang het geen spiritisme wordt, kan de betovering mij eigenlijk niet ver genoeg gaan!

“Gelooft u in geesten?” vraagt de tienjarige John Herschel aan zijn vader William Herschel (1738-1822) als ze onder de sterrenhemel staan. Zijn vader is op dat moment al een beroemdheid. Hij is bekend als de ontdekker van de planeet Uranus. En in 1781 stelde hij vast dat de zon deel uitmaakt van het melkwegstelsel. Hij kreeg er de Copley Medal voor, de hoogste onderscheiding van de Royal Society. “ja”, antwoordt zijn vader, “ik geloof in geesten. Niet in de geesten van overledenen. Maar kijk eens boven je. De meeste sterren die je ziet, zijn er inmiddels al een eeuwigheid niet meer. Wat je ziet zijn de geesten van sterren!”

In de serie Cosmos – a spacetime odyssey is van deze anekdote uit het leven van John Herschel een animatiefilmpje gemaakt. Het jongetje kijkt met verbazing naar de ontdekking van zijn vader. Voor het eerst kijkt hij naar de sterrenhemel als een geestverschijning. John Herschel zal in de voetsporen van zijn vader treden. Hij wordt misschien wel de beroemdste astronoom van de negentiende eeuw. Maar hij is ook een pionier op het gebied van de fotografie en is zelfs de munter van het woord photo-graphy: licht-schrijven.

Zo drong tot hem door dat een foto eigenlijk hetzelfde is als een ster aan de sterrenhemel. Het is een momentopname, een fixatie van licht uit het verleden. Een portretfoto toont ons een geest!

john herschel
John Herschel april 1867
gefotografeerd door Julia Margaret Cameron
Wanneer ik naar de geest van John Herschel kijk, word ik getroffen door zijn blik. Het is de blik van iemand die teveel gezien heeft, de blik van een teruggekeerde frontsoldaat.

Wanneer ik naar de geest van John Herschel kijk, word ik getroffen door zijn blik. Het is de blik van iemand die teveel gezien heeft, de blik van een teruggekeerde frontsoldaat. John Herschel moest waarschijnlijk een loodzware gedachte torsen. Voor mij is deze uitdrukking exemplarisch voor het moderne bewustzijn dat in de negentiende eeuw geboren werd, een bewustzijn dat door zijn eigen kennis driemaal verwond raakte.

Daarnaast heeft fotografe Julia Margaret Cameron natuurlijk ook een prachtige, door Rembrandt geïnspireerde portretfoto gemaakt.

meer geestverschijningen [ woest & vredig ]