Dagelijks archief: zaterdag 19 april 2014

twee Jezusfilms

vrijdag gezien op BBC 2: King of Kings (1961) van Nicholas Ray
en op DVD: Il Vangelo secondo Matteo (1964) van Pier Paolo Pasolini

king of kings DVDDe vier evangeliën in de Bijbel worden synoptische evangeliën genoemd. Ze lopen min of meer parallel en overlappen elkaar gedeeltelijk. Samen vertellen ze het verhaal van Jezus’ leven op aarde. Geldt dat ook voor de ontelbare beelden en afbeeldingen van Jezus? Kunnen we die ook synoptisch noemen? Geven alle iconen, beelden en schilderijen die er van Hem gemaakt zijn, samen een beeld van Jezus zoals Hij is?

Mógen we eigenlijk wel een beeld van Hem maken?

In de achtste en negende eeuw woedde er in het Byzantijnse Rijk een heftige strijd over deze kwestie. De iconoclasten meenden, in navolging van het tweede gebod dat er geen afbeelding van Jezus gemaakt mocht worden. Tegenover de iconoclasten stonden de iconodulen die ervan overtuigd waren dat Jezus wel afgebeeld mag worden en dat de icoon van Christus zelfs een grote en heilige getuigenis van het geloof is. God is immers mens geworden en daarmee heeft God Zélf als het ware het joodse gebod overtreden, dat God volledig transcendent hoort te blijven. Door de menswording van God in Christus, is de afbeelding van Christus én God dus mogelijk geworden.

Tegenover de iconoclasten stonden de iconodulen die ervan overtuigd waren dat Jezus wel afgebeeld mag worden en dat de icoon van Christus zelfs een grote en heilige getuigenis van het geloof is.

De Orthodoxe Kerk volgt nog altijd deze opvatting. In 843 eindigde de iconenstrijd in een overwinning van de icoon. Deze belangrijke gebeurtenis in de geschiedenis van de Kerk wordt ieder jaar op de Eerste Zondag van de Grote Vasten gevierd. De Orthodoxe Kerk omarmt de icoon maar wijst vrijstaande beelden af. Op het platte vlak van de icoon wordt de ruimtelijke illusie vermeden. De icoon moet doelbewust een doorgang blijven naar een geestelijke wereld en mag niet teveel versmelten met de wereld van de zintuigen.

bergrede
Jezus als “rugfiguur” in de bergrede
in King of Kings (1961)

Binnen de Traditie van de Kerk is men zich ervan bewust hoe verwarrend beelden kunnen zijn die ons te dicht naderen. Afgodsbeelden uit de oude culturen zijn voor ons stenen objecten. Maar voor die culturen waren het in de eerste plaats de woonplaatsen van die afgoden. De beelden waren bezield met een macht. Sommigen afgoden vroegen om mensenoffers en ontvingen deze ook.

Theater en film zijn kunstvormen die zich bij uitstek vermengen met de zintuiglijke wereld. We weten dat ze niet echt zijn, al kruipen ze onder de huid. Film is de kunstvorm die misschien wel het dichtst onze dromen benaderd. We kijken naar spookbeelden op een scherm, zoals we in een droom naar spookbeelden in ons hoofd kijken.

De icoon moet doelbewust een doorgang blijven naar een geestelijke wereld en mag niet teveel versmelten met de wereld van de zintuigen.

In elke film over Jezus zien we een Jezus die Jezus niet is. Anders dan bij de Christusicoon is er geen venster op een andere wereld waarin we Christus kunnen ontmoeten zoals Hij is. In een film over Jezus ontmoeten we hoogstens een historische figuur die in een historisch verantwoord Heilig Land rondwandelt.

il vangelo secondo Matteo
Margherita Caruso als de jonge Maria
in Il Vangelo secondo Matteo (1964)

Ik keek weer eens naar twee bekende Jezusfilms van ongeveer een halve eeuw oud. De eerste werd vrijdagmiddag door BBC 2 uitgezonden: King of Kings (1961) van Nicholas Ray. De tweede heb ik op DVD: Il Vangelo secondo Matteo (1964) van Pier Paolo Pasolini. Het zijn twee uitersten. De eerste in breed en kleurrijk Technirama met kamerbrede score van Miklós Rósza, de tweede in sobere grijstinten. King of Kings is een bombastisch Hollywoodproduct met “polygoonstem” van Orson Welles. Il Vangelo secondo Matteo is een droge registratie van het Mattheusevangelie met ingetogen beelden. King of Kings benadert een enorm olieverfschilderij. Il Vangelo secondo Matteo komt in de buurt van een icoon.

imdb.com | en.wikipedia.org | Il Vangelo secondo Matteo [ imdb.com ]