Maandelijks archief: augustus 2014

losgeknipte rafelranden

gisteren gezien op Canvas: Mulholland Drive (2001)

In de jaren tachtig was ik een fan van David Lynch. Het begon voor mij met The Elephant Man (1980) dat ik nog altijd zijn beste film vind. Met Blue Velvet (1986) vestigde hij zijn naam in Nederland. In datzelfde jaar zag ik Eraser head (1977), een inktzwart surrealistisch sprookje. Aan het begin van de jaren negentig stond David Lynch op zijn hoogtepunt. Op televisie zond de VPRO iedere zondagavond Twin Peaks (1990-1991) uit, een soap voor intellectueel Nederland.

Toen ik in 1990 in een Rotterdamse bioscoop Wild at heart (1990) zag, voelde ik voor het eerst afkeer van de zwarte humor van de regisseur en zijn publiek. Ik herinner me een scène waarin een hond er na een bomaanslag met een afgerukte hand in zijn bek vandoor gaat. Het cynische gegrinnik om mij heen irriteerde mij. Twaalf jaar later zag ik in Kriterion in Amsterdam Mulholland Drive. Ik merkte toen dat voor mij de magie was uitgewerkt. En nu ik deze film gisteren na nog eens twaalf jaar voor de tweede keer zag, weet ik het zeker.

Zoals John Ford zich met de western verbonden heeft, zo heeft David Lynch zich met het mystery genre verbonden. Beiden definieerden het genre opnieuw met iconische beelden en cinematografische stijlmiddelen. Wat monument valley is in het werk van Ford, is de act in het theatertje met rode gordijnen in het werk van Lynch. Naast de iconische beelden heeft de cinematografie ook een uitgesproken signatuur. Lynch is niet de uitvinder van de handheld shot die heel langzaam een ruimte binnendringt, maar past deze overvloedig veel toe in combinatie met onheilszwangere muziek. Dit effect maakt van suspense en mystery een karikatuur maar werkt, net als een penetratie in een pornofilm, altijd. Als iemand naast je in een schemerige ruimte, ineens stil blijft staan en fluistert: “stil! er is iets…” gaan de nekharen vanzelf overeind.

Lynch is niet de uitvinder van de handheld shot die heel langzaam een ruimte binnendringt, maar past deze overvloedig veel toe in combinatie met onheilszwangere muziek.

Voor een goede mystery film gelden voor mij een paar voorwaarden. Geheimzinnigheid hoort uiteraard bij het genre, maar bevredigt alleen als er een (deel van de) puzzel wordt opgelost of er in ieder geval de illusie is dat er puzzelstukjes aan elkaar vallen. Zelden, zoals in Picnic at hanging rock (1975), werkt het wanneer er aan het einde van de film helemaal niets echt duidelijk is geworden. Daarnaast mag die geheimzinnigheid niet louter een stijlmiddel worden. Het moet de vertelling aan de binnenkant spannend maken en kan er beter niet als een sausje overheen gegoten worden.

Precies daarom haak ik af bij Mulholland Drive. De sfeer is aantrekkelijk surrealistisch gemaakt. Lynch toont zich als verteller weer een meester in stijlfiguren: hij speelt net zoals in zijn vorige films weer met het contrast tussen de onschuld en het lugubere en bedient zijn publiek opnieuw met grotesken, zwarte humor en seks. En natuurlijk acteert Naomi Watts fantastisch. Ze brak na deze film terecht door.

Maar ondanks al deze uiterlijkheden die de filmcritici zo bekoren, blijft de film hangen in een opzettelijk veroorzaakte mist. De droomachtige sfeer, waardoor een mystery zo onder de huid kan kruipen en schuurt met de werkelijkheid, heeft zich verzelfstandigd. Mulholland Drive is een black box vol losgeknipte rafelranden.

Mulholland Dr. [ imdb.com ]

a terrible beauty is born

The Art of World War One in 52 Paintings

De Eerste Wereldoorlog maakte definitief een einde aan de negentiende eeuw. In de beeldende kunst had de avant garde al sinds de jaren negentig als een sloophamer ingebeukt op burgerlijke waarden en de daaruit voortvloeiende esthetiek. De kunstenaars van de Sezession, de kubisten, futuristen en de jonge honden van der Blaue Reiter hadden al een heel andere wereld voor ogen dan hun voorgangers: rauwer, dynamischer, kleurrijker. Sommige kunstenaars leken over profetische gaven te beschikken: de futuristen verheerlijkten de machine en de kubisten schoten de zichtbare wereld aan scherven, waardoor hun voorstellingen doen denken aan de granaatsplinters van de loopgravenoorlog.

Lenteriten In zijn prachtige boek Rites of Spring diagnosticeert Modris Eksteins het geestelijke klimaat in Europa kort voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog. Hij stelt daarbij vast dat er met name onder de jeugd een sterke drang tot vernieuwing was. Er werd zelfs naar een Europese oorlog uitgekeken als naar een “grote schoonmaak”. Sinds 1815 waren er geen grote en langdurige gewapende conflicten meer in West-Europa geweest en men was eigenlijk vergeten wat oorlog precies betekende.

De kubisten schoten de zichtbare wereld aan scherven, waardoor hun voorstellingen doen denken aan de granaatsplinters van de loopgravenoorlog.

Toen het eenmaal oorlog werd, bleek deze een heel ander gezicht te hebben dan alle voorgaande oorlogen. Weliswaar waren er tijdens de Krimoorlog en de Amerikaanse burgeroorlog al revolutionaire wapens geïntroduceerd die de manier van oorlogvoeren en het slagveld definitief veranderden, maar in 1914 waren de vernietigingskracht en de massaproductie zo explosief toegenomen, dat het iedereen verbijsterde. De machine die ooit de mens het industriële tijdperk had ingevoerd en hem als hulp terzijde had gestaan, bleek zich nu tegen de mens te keren. De soldaten in de loopgraven kwamen in een orkaan van ijzer en vuur terecht. “Stahlgewittern” noemde Ernst Junger de trommelvuren van de houwitzers. De uiteen gereten ruimte van de kubisten werd dagelijkse realiteit. De mens werd herleid tot kanonnenvlees. De dadaïsten reageerden op de verschrikkingen van het westelijk front met cynisme en overleefden door zich aan de absurditeit van de industriële vernietigingsoorlog aan te passen: het hele leven werd voor hen zinloos.

WW 1
William Bernard Adenney
A Mark V Tank Going Into Action (1918)

Honderd jaar geleden werd er een verschrikkelijke schoonheid geboren. Goya had met zijn pinturas negras aan het eind van zijn leven (rond 1820) de gruwelen in beeld gebracht van de oorlog die Napoleon in Spanje had gevoerd. Maar dit pikzwarte werk blijft in de marge van de kunstgeschiedenis. Pas na de Eerste Wereldoorlog wordt deformatie in de kunst (de nazi’s zullen dat “entartet” noemen) een gewaardeerd stijlmiddel.

Op madefromhistory.com is er een online tentoonstelling van ruim 50 schilderijen die tijdens of vlak na de Eerste Wereldoorlog gemaakt zijn, sommigen direct aan het front. De meeste oorlogsschilders van de Grote Oorlog, komen net als de dichters, uit Engeland. De bekendste daarvan is Paul Nash (1889-1946). Hij schilderde de oorlog in zijn rauwheid en lelijkheid. Als het schone, het goede en het ware bij elkaar horen, dan hoort de lelijkheid bij het kwaad en de leugen die oorlog heet.

WW 1
Paul Nash
The Ypres Salient at Night (1918)

The Art of World War One in 52 Paintings [ madefromhistory.com ]