In zijn colleges vaderlandsliefde – nationalisme en nationaal gevoel wijst Joep Leerssen erop dat de meeste standbeelden van historische figuren in West-Europa gebouwd zijn ergens tussen 1815 en 1914, de eeuw van het nationalisme. Toen we vorige week in Brussel waren, viel mij op hoe uitbundig het nationalisme in de negentiende eeuw bij onze Zuiderburen gevierd is. De grandeur van het negentiende eeuwse Brussel heeft alles met Parijs en niets met Amsterdam. Voor een deel komt dit door het cultuurverschil tussen katholieke Zuiden en protestantse Noorden van de Nederlanden.

Maar het is ook een gevolg van de afscheiding van 1830, toen België zich van Nederland afkeerde. De profilering van België als onafhankelijke staat is het duidelijkst zichtbaar op en rond het Koningsplein. Dit plein wordt gedomineerd door een enorm ruiterstandbeeld uit 1848. Het stelt de kruisvaarder Godried van Bouillon (1060-1100) voor, de eerste koning van Jeruzalem. (Zijn broer Boudewijn I (1068 1118) volgde hem in 1100 op.) Met deze katholieke koning zette België zich als onafhankelijke staat op de kaart met een duidelijk signaal naar Nederland: België was een katholieke natie.

Toen in de zomer van 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak, stelde Italië zichzelf neutraal op in het conflict, terwijl het zich sinds 1882 in een Triple Alliance met Duitsland en Oostenrijk-Hongarije verbonden had. In de herfst van 1914 en het voorjaar van 1915 overwogen de Italiaanse regeringsleiders hoe hun land het grootste voordeel kon halen uit deelname aan de oorlog. Italië werd door beide strijdende partijen verleid om zich bij hen aan te sluiten.

Tenslotte werd gekozen voor de zijde van de geallieerden, want deze beloofden Italië zijn nationale droom te vervullen: een vergroting van haar grondgebied in het noordoosten met Trentino, Zuid-Tirol en Triëst, die tot Oostenrijk-Hongarije behoorden. Bovendien beloofden de geallieerden de Italianen delen van Dalmatië en eilanden langs de Adriatische kust. In april 1915 werd het Verdrag van Londen ondertekend waarin deze deal gesloten werd.

Een maand later, op 23 mei 1915, verklaarde Italië de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije. Na Gallipoli werd er een nieuw front geopend. Dit strekte zich uit over een lengte van zeshonderd kilometer en liep door de Dolomieten, Karnische Alpen en Julische Alpen. Daarmee werd dit de hoogstgelegen frontlinie van de Eerste Wereldoorlog.

Italië was absoluut niet voorbereid op een grootschalige oorlog. Er werden in het voorjaar van 1915 weliswaar 1,2 miljoen soldaten gemobiliseerd, maar er was uitrusting voor niet meer dan 732.000 manschappen. Na de oorlogsverklaring rukte het Italiaanse leger onmiddellijk op naar Zuid-Tirol en de Isonzo rivier, waar ze op de hardnekkige tegenstand van de Oostenrijks-Hongaarse troepen stuitten. De rotsen en de sneeuw maakten het terrein verraderlijk. Na een paar snelle Italiaanse successen, kwam er een patstelling.

De strijd zou in de loop van 1916 en 1917 aan beide kanten tot zware verliezen leiden en net als aan het westfront zou de frontlinie ook hier nauwelijks verschuiven. Eind oktober 1917 kwam er tenslotte een Duitse interventie. In de Slag van Caporetto (ook bekend als de Twaalfde Slag aan de Isonzo) verloren de Italianen 300.000 manschappen (90 procent werd krijgsgevangenen gemaakt) en werd het Italiaanse leger gedwongen zich terug te trekken. De 25-jarige Erwin Rommel werd na deze overwinning tot kapitein bevorderd en onderscheiden met het Pour le Mérite. In Rome zou de nederlaag aan de Isonzo leidden tot een regeringscrisis.

Ondanks de hopeloze strijd had Italië bij het verwezenlijken van de nationale droom toch op het juiste paard gewed. Na de Eerste Wereldoorlog verkreeg het uiteindelijk het felbegeerde Zuid-Tirol en Triëst van het uiteengevallen Habsburgse Rijk. Maar het offer was groot. De oorlog kostte ruim een half miljoen Italianen het leven en nog eens anderhalf miljoen raakte gewond of werd krijgsgevangen gemaakt.

Italy declares war on austria hungary [ history.com ]