Goya is niet de enige Spaanse schilder geweest die commentaar heeft gegeven op de waanzin van de oorlog. Het beroemdste anti-oorlogschilderij uit de geschiedenis is waarschijnlijk Guernica van Picasso. Jarenlang heeft het schilderij in het MOMA in New York gehangen. Toen dictator Franco eenmaal dood en de democratie hersteld was, mocht het schilderij weer naar Spanje komen. Deze zomer is het vijfentwintig jaar geleden dat ik in Madrid Picasso’s beroemdste schilderij zag. Vlak nadat het voorlopig een plek had gevonden in Casón del Buen Retiro, een dépendance van het Museo del Prado, ging ik het met mijn broer bekijken. Het werd gekoesterd als kroonjuweel. Ik herinner mij vooral nog de twee zwaar gewapende mannen van de guardia civil die het enorme schilderij flankeerden. Tegenwoordig is de Guernica te zien in het Centro de Arte Reina Sofía
Toen Parijs, waar hij in die tijd woonde, in 1940 werd bezet, kreeg Picasso in zijn atelier bezoek van enkele Duitse officieren. Zij wezen op een groot, somber doek in grijstinten: ‘Guernica’. “Haben Sie das gemacht?”, vroegen ze de schilder. “Nein, Sie”, antwoordde Picasso.