Onlangs zag ik op de Duitse televisie in een documentaire een oud vrouwtje dat vertelde hoe het was om in de jaren dertig voor Dr. Oetker te werken. De tachtigjarige deed haar relaas voor een donkere achtergrond in een dramatische belichting. Ik vergat even waar het over ging en keek naar het beeld. Voor een type beeld als dit hebben we dankzij de molenaarszoon uit Leiden een woord: “Rembrandtiek”. In Italiëzegt men “Caravagesk”. Rembrandt had de dramatische belichting van Caravaggio afgekeken. Maar dat was niet het enige. Net als zijn Italiaanse voorganger had hij een voorliefde voor de ouwe kop, iemand uit het gewone volk, waar het leven doorheen gegaan is. Dus niet voor het geflatteerde portret. Omdat bijna niemand gediend was van zo’n levensecht portret, waren de zogenaamde ‘tronies’ die Rembrandt zo graag schilderde, meestal bedoeld als voorstudie voor een historieschildering. Soms eindigde zo’n tronie als een profeet uit het Oude Testament. Ook Caravaggio plukte verweerde koppen van de straat en liet ze figureren als Bijbelse personages.

Soms denk ik dat we in de zeventiende eeuw minder ijdel waren dan nu, maar misschien is er helemaal geen verschil. Waarschijnlijk was er toen niet zo’n taboe op ouderdom, maar als je naar de geflatteerde portretten van vierhonderd jaar geleden kijkt, dan zie je een parallel met de gephotoshopte portretten uit de reclame. Het grote verschil met de zeventiende eeuw is wéll dat de ijdelheid nu door de massamedia gedemocratiseerd én gelegitimeerd is.

Wie het boek overvloed en onbehagen, de briljante cultuurstudie van ons land in de zeventiende eeuw van Simon Schama gelezen heeft, weet dat onze voorouders worstelden met hun welvaart. De toenmalige beeldcultuur was sterk moraliserend en telkens werden we met onze neus op de vergankelijkheid gedrukt. In de tijd van Rembrandt richtte de beeldcultuur zich op de traditie van de oude wijzen van de Heilige Schrift. IJdelheid der ijdelheden! Maar de huidige massacultuur richt zich vooral op de jeugd, op jong zijn. Zelfs op de omslag van Plus, een blad voor ouderen, staan uitsluitend jeugdige, goeduitziende 45-plussers. Carpe Diem!, geniet van je oude dag! Een beetje meer van Rembrandt’s visie zou ten goede komen aan de esthetiek van onze wereld maar ook aan onze visie op ouderdom, sterven en het leven zelf.

van oude meesters en dingen die niet voorbijgaan [ PDF ]

Op 29 november a.s. is het precies veertig jaar geleden dat Taxi nach Leipzig werd uitgezonden, de allereerste aflevering van Tatort. De serie is inmiddels een cult geworden en elke zondagavond kijken tussen de vijf en tien miljoen Duitsers naar de nieuwste aflevering. Michaela en ik blijven er zondagavond bijna altijd voor thuis. Als de ‘ta-da, ta-da, ta-daa …’ intro begint, zitten wij op de bank en verenigen ons dan even met miljoenen Tatort liefhebbers over de grens. Vanavond is er op de ARD een jubileumuitzending.

Tatort [ daserste.de ] | Liste der Tatort Folgen | tatort-fundus.de