Nu ik mij steeds dieper heb ingenesteld in de biografieën van Rüdiger Safranski, valt mij op hoe zijn boeken over Schopenhauer (1987), Heidegger (1994), Nietzsche (2000) en de Romantiek (2007) met elkaar verweven zijn. De filosofen Schopenhauer (1788-1860), Nietzsche (1844-1900) en Heidegger (1889-1976) zijn geworteld in de Romantiek en dat is vooral een Duitse affaire. Safranski‘s biografieën zijn daarom ook een onderzoek naar de Duitse identiteit en een studie van het geestelijk klimaat van de negentiende eeuw.
In de historische achtergrond bij het denken van Schopenhauer, Nietzsche en Heidegger kom je in de onderstaande boeken telkens een passage tegen die Safranski ‘de drooglegging van het Duitse idealisme’ noemt. In Arthur Schopenhauer. De woelige jaren van de filosofie vanaf pagina 463 (Olympus 2002), vervolgens in Heidegger en zijn Tijd vanaf pagina 46 (Olympus 2000), in Nietzsche. Een biografie van zijn denken vanaf pagina 100 (Olympus 2000) en tenslotte in zijn nieuwste boek Romantiek. Een Duitse Affaire vanaf pagina 277 (Atlas 2009). Halverwege de jaren tachtig moet Safranski voor het eerst geschreven hebben over het geestelijk klimaat rond 1850. In zijn biografie over Schopenhauer kun je vanaf pagina 463 lezen hoe het realisme rond 1850 het idealisme verdrongen heeft.
Safranski refereert in vier van zijn boeken aan een aantal bestsellers uit de jaren veertig en vijftig van de negentiende eeuw. Psychologische Briefen (1847) en Köhlerglaube und Wissenschaft (1854) van Karl Vogt, Kreislauf des Lebens (1852) van Jakob Moleschott, Kraft und Stoff van Ludwig Büchner en Neue Darstellung des Sensualismus (1855) van Heinrich Czolbe. In dit overzicht van wetenschappelijke bestsellers (brevieren van ontnuchtering noemt hij ze) beperkt Safranski zich tot het Duitse taalgebied, maar de zegetocht van de objectiverende wetenschap was in de eerste plaats een Angelsaksische affaire.
Vulgärmaterialismus
Der naturwissenschaftliche Materialismus ab 1850, auch bezeichnet als wissenschaftlicher Materialismus oder abwertend als Vulgärmaterialismus, ist eine Variante des Materialismus, die seit Mitte des 19. Jahrhunderts von den Naturwissenschaftlern Carl Vogt, Ludwig Büchner und Jakob Moleschott vertreten wurde. Diese bildeten eine radikale und populäre Gegenbewegung zu den philosophischen Systementwürfen des deutschen Idealismus und zu dem gesellschaftlich dominierenden christlichen Weltbild. Sie argumentierten dabei mit dem Erfolg der rasanten wissenschaftlichen und technischen Entwicklung des 19. Jahrhunderts sowie mit den Erkenntnissen und Folgerungen der Evolutionstheorie von Charles Darwin. Die Überwindung der Kluft zwischen organischer und anorganischer Chemie durch Friedrich Wöhlers Synthese eines organischen Stoffes (Harnstoff) wurde von ihnen als Argument gegen vitalistische und für materialistische Ansätze benutzt. ( Bron: de.wikipedia.org )
The Origin of Species (1859) van Charles Darwin is misschien wel hét boek dat de triomf van de materialistische wetenschap in de negentiende eeuw symboliseert. Vooral op het denken van de jonge Friedrich Nietzsche had deze geestelijke ontwikkeling veel invloed. Hij las als een van de eersten de Duitse vertaling (1860) van Darwin’s beroemde boek. In de zestiger jaren begon Nietzsche een diepe afkeer te krijgen van het eigentijdse geestelijk klimaat dat in zijn beleving door gedreven werd door een bangelijk realisme dat de mensen klein hield. Safranski schrijft in zijn biografie over Nietzsche (pagina 100), een passage die hij overigens letterlijk heeft overgenomen uit zijn biografie over Heidegger (pagina 47).
In Romantiek. Een Duitse Affaire komt de passage over het ontnuchterende realisme voor in hoofdstuk 14 waarin Nietzsche langs de meetlat van de Romantiek wordt gelegd. Hier legt Safranski uit wat de kracht was (en is!) van het materialisme.
Naturwissenschaftlicher Materialismus ab 1850 [ de.wikipedia.org ]
Pascal‘s beroemde uitspraak ‘Le coeur a ses raisons que la Raison ne connaît pas’
