Het is tekenend voor Duitslands nieuwe zelfbewustzijn na 1990 en zijn leidinggevende positie in Europa dat er in 2012 volop aandacht geschonken wordt aan de 300e geboortedag van Frederik II (1712-1786), die in Duitsland Friedrich der Große of liefkozend ‘Der alte Fritz’ wordt genoemd. Zeventien jaar na de Tweede Wereldoorlog, werd er bij zijn 250e geboortedag niet stilgestaan. Er verscheen niet eens een postzegel. Het is bekend dat Hitler een bewonderaar was en in zijn bunker hing zelfs Anton Graff‘s beroemde portret van Friedrich II precies boven de sofa waar hij met Eva Braun zelfmoord pleegde. De figuur van Friedrich II was in 1962 door de oorlog zo besmet geraakt dat een herdenking op dat moment taboe was.

In 1986 schreef Rudolf Augstein (die in 1966 Martin Heidegger interviewde) ter gelegenheid van de tweehonderdste sterfdag van Frederik de Grote in Der Spiegel het artikel Von Friedrich zu Hitler? over de relatie tussen Frederik de Grote en Hitler. Frederik de Grote stond in 1986 nog in een verdachte hoek. Maar vijfentwintig jaar later kan er in Duitsland zonder gêne teruggekeken worden op de man die ooit zei: “Ich schreite von Land zu Land, von Eroberung zu Eroberung und nehme mir wie Alexander stolz neue Welten zu erobern vor.” Zondagavond zag ik op ARTE nog het staartje van een jubileumconcert in Sanssouci met de fluitist Emmanuel Pahud, een van de honderden evenementen die er in het komende jaar georganiseerd zijn rond Friedrich‘s 300. Geburtstag. Duitsland durft weer trots te zijn op zijn koning.

Afgelopen weekend stond er in de Frankfurter Allgemeine een artikel van Otfried Höffe over Frederik de Grote en de filosofie. Deze Pruissische koning die vandaag precies driehonderd jaar geleden geboren werd, wilde naast koning ook filosoof zijn, een „roi philosophe“ zoals dat in de Verlichting genoemd werd. De romeinse keizer-filosoof Marcus Aurelius was zijn voorbeeld. Friedrich stond open voor de ideeën van de Verlichting en correspondeerde met Voltaire, een van de beroemdste én beruchtste Franse philosophes. Nadat in 1755 Lissabon door een alles aardbeving verwoest was, schreef Voltaire zijn beroemdste boek. In Candide rekent hij genadeloos af met de Theodicee van Leibniz, die stelt dat God de beste van alle mogelijke werelden geschapen heeft.

In de eerste helft van de achttiende eeuw werd vrijwel overal in Duitsland het wereldbeeld van Leibniz-Wolff aangehangen. Dat was vooral uit politieke overwegingen. De absolutistische monarchen hadden er uiteraard belang bij te (laten) geloven dat de wereldorde waarin de koning de plaatsvervanger van God was, de best mogelijke was. Dat de achttiende eeuw tot 1789 vooral een feestje voor de happy-few was, waarbij het volk straatarm gehouden werd, was een sociale misstand, waar de philosophes sinds de late jaren veertig het licht op lieten schijnen.

Frederik II kwam in 1740 op 28-jarige leeftijd aan de macht. Hij was al vroeg geïnteresseerd in filosofie, vooral in het Engelse empirisme en hij bewonderde ook het liberalisme. Toen hij in 1740 nog maar net koning was geworden van het militaristische Pruissen zou de vredelievende liberaal in hem wijken. In 1740 viel hij Sileziëaan en in de daarop volgende acht jaar was Pruisen met Oostenrijk in de Oostenrijkse Successieoorlog verwikkeld. De Eerste Silezische oorlog (1740-1742) aan het begin van zijn koningschap was de eerste in een reeks oorlogen die Frederik II zou gaan voeren. Na de Oostenrijkse Successieoorlog was het nog niet afgelopen. Acht jaar later brak de Zevenjarige Oorlog (1756-1763) uit, die eigenlijk weer een vervolg was van de Oostenrijkse Successieoorlog. Zo voerde Frederik II in de periode 1740 tot 1763 minstens vijftien jaar oorlog.

Wat oorlog voeren betreft verschilde Frederik II niet zoveel met die andere koning-filosoof Marcus Aurelius die tijdens zijn bewind (161-180 na Chr.) ook gedwongen was vijftien jaar lang oorlog te voeren. De Marcomannenoorlog (166-180) werd overigens ook op Duits grondgebied uitgevochten.

friedrich300.eu | friedrich-potsdam.de | preussen-chronik.de | preussenmuseum.de | altefritz.blogspot.com