Begin jaren ’70 was ik gek op Comedy Capers en Horen, zien en zwijgen waarin de ene slapstick na de andere werd vertoond. Films uit de oude doos waren voor mij per definitie lachfilms. Laurel en Hardy, Charly Chaplin, Buster Keaton, Harold Lloyd (die bij ons Kareltje heette), Harry Langdon, Will Rogers, Ben Turpin, enz… Dat er in de jaren twintig nog andere films dan slapsticks werden gemaakt, wist ik niet en wilde ik ook niet weten. Pas veel later ontdekte ik de films van Fritz Lang, F.W. Murnau, G.W.Pabst, Robert Wiene, Paul Wegner, Sergij Eisenstein en D.W. Griffith. Dat was een heel andere wereld.
Toch waren het allemaal zwijgende films die nog altijd meer met elkaar gemeen hebben dan met de talkie. Alles moest visueel verteld worden. Nou ja, bijna alles. In de bioscoop werden de beelden live door een pianist ondersteund en hier en daar versterkt. In de slapstick werkten de geluiden zo effectief, dat het genre naar dit effect genoemd is. De nadruk die er op het visuele gelegd moest worden, zorgde voor een heel uitgesproken manier van acteren. Gevoelens moesten ondubbelzinnig gerepresenteerd worden. Daardoor kreeg je die groteske uitdrukking, die een heel eigen universum schept. Het is de uitvergroting van de comic. De iconische figuren die Charles Chaplin (The Tramp) en Laurel en Hardy (de Dikke en de Dunne) schiepen, waren in feite stripfiguren en bewogen ook als stripfiguren.
Wat de films van Charles Chaplin voor mij uniek maakt is vooral de combinatie tussen het komische en het tragische. Hij was een meester van het melodrama. Hij schreef, regisseerde en speelde het niet alleen, maar hij componeerde ook de muziek erbij. Michaela vergeleek hem laatst met Goethe in zijn veelzijdigheid én intensiteit. Tegenwoordig zijn we geneigd om Charlie Chaplin onder te waarderen. We hebben meer met het koele en strakke van Buster Keaton en niet met het dromerige en sentimentele van Chaplin. Toch weet Chaplin het sentimentele perfect te relativeren met het lachwekkende.
and perhaps, a tear
openingszin van The Kid
Sentimenteel is niet per definitie vals. De beroemde scene waarin the Kid huilend en smekend achterin de bak van de vrachtwagen staat die hem naar het weeshuis moet brengen, is een sjabloon van sentiment. We zijn geneigd om deze pose als overdreven te interpreteren en dus als niet echt, als vals. Maar Chaplin is niet bang om deze sjabloon te gebruiken. We moeten niet vergeten dat deze film bijna honderd jaar oud is en dat men toen dichter bij de negentiende eeuw dan bij de twintigste eeuw stond. Men was sentimenteler en minder cynisch dan tegenwoordig, ook al was de Eerste Wereldoorlog zojuist achter de rug.
Een ander beeld uit The Kid dat ondenkbaar geworden is in een hedendaagse film, is dat van de kruisdragende Christus aan het begin van de film. De vrouw “whose sin was Motherhood” ziet dit beeld op straat in een visioen voordat ze haar baby te vondeling legt. Het is een moraliserend beeld dat wil zeggen: “Wie zijn kruis niet op zich neemt, is niet waardig Mij te volgen”. Het is zeldzaam dat een film die in vlagen sentimenteel en moraliserend is (een tweevoudig taboe in onze tijd) ons toch nog altijd aanspreekt. Het geheim is humor.
