op 20 prairial an II (8 juni 1794)
De opvatting dat het afschaffen van religie tot een vreedzame en dus betere wereld zou leiden, is de laatste jaren weer in opmars. De afschuw over het islamitische terrorisme wordt doorgetrokken naar religie in het algemeen. Godsdiensten zouden aanzetten tot onbegrip, haat en tenslotte tot geweld. Tegenstanders van religie hoeven maar naar de kruistochten of de godsdienstoorlogen van de zestiende en zeventiende eeuw te wijzen om hun gelijk te halen. In de achttiende eeuw zou de Verlichting de gemoederen tot bedaren brengen. Het verstand zou het ideale tegengif zijn tegen geloof.
op 20 prairial an II (8 juni 1794)
Toch blijft het allemaal een zaak van framing en selectief waarnemen. De seculiere ideologieën die via de Franse Revolutie zijn voortgekomen uit de Verlichting waren niet bepaald vreedzaam. Onder het atheïstische communisme en fascisme zijn waarschijnlijk meer slachtoffers gevallen dan bij de kruistochten, inquisitie en godsdienstoorlogen samen.
Maar zelfs al blijven we in de eeuw van de Verlichting, dan zien we dat een mensheid die zich door de Rede laat leiden, al snel ontspoort. Toen het christelijk geloof werd afgeschaft en vervangen werd door de Cultus van het Opperwezen, werd het revolutionaire Frankrijk zeker niet vreedzamer. Integendeel.
Onder het schrikbewind (1793-1794) van Robespierre werd Frankrijk gezuiverd van het christelijke geloof. De katholieke kerk werd schuldig verklaard en moest boeten. Het rigide secularisme van de radicale Jakobijnen gedroeg zich even intolerant als de kerkelijke inquisitie uit de late Middeleeuwen. Hoezo Verlichting?
Voor het christendom kwam een seculiere Jakobijnse religie in de plaats. Robespierre doopte deze met de naam De Cultus van het Opperwezen. Een maand voor zijn eigen ondergang werd op 20 prairial an II (8 juni 1794) La fête de l’Être suprême gevierd. De kern van deze cultus was deïstisch en draaide om “de god van de filosofen”, een transcendente idee van het universele, die we tegenwoordig nog altijd in New Age tegenkomen.
Robespierre geloofde dat de rede, met de cultus van de Rede, niet voldoende was om mensen deugdelijk te maken. Een nieuw soort godsdienst dat rationele draagvlakken had, moest het christendom vervangen. Overeenkomsten met het christendom had de cultus het geloof in een transcendente god en de onsterfelijkheid van het menselijke ziel. Tegensprekende kenmerken zijn o.a. de overtuiging dat die transcendente god na het scheppen van de aarde, de dieren en de mens, zich nimmer met het leven op aarde bemoeit. Verder zijn de deugden van deze godsdienst trouw aan je vaderland en de democratie. (Bron: nl.wikipedia.org)
Het verlichte schrikbewind van Robespierre laat zien dat een wereld die wordt aangevoerd door de zuivere Rede eerder leidt tot haar ondergang dan tot haar opgang. Dat moet een les zijn voor de tegenstanders van religie in onze tijd. Het is dus leven en laten leven. De gedachte dat een wereld zonder religie vreedzamer zou zijn, is niet alleen een misvatting, maar voedt ook het verlangen de wereld te zuiveren van religie. Een wereld waar de vrijheid ingeperkt wordt door een systeem van zuiveringen, religieus of verlicht, wordt beslist gewelddadig.
