Als we de Nederlandse filosoof Maarten Doorman mogen geloven dan valt er niet te ontsnappen aan de romantische orde. In de 21e eeuw worden wij nog altijd bepaald door de romantiek, een fenomeen dat tussen 1790 en 1820 in heel Europa en met name in Duitsland als een soort epidemie om zich heen greep. Het zou onze cultuur voorgoed veranderen. En niet meer loslaten.

Maarten Doorman bedoelt met de romantische orde ongeveer hetzelfde als Rüdiger Safranski met het romantische. Laatstgenoemde houdt zijn betoog in Romantiek. Een Duitse affaire in twee delen: de romantiek en het romantische. In het eerste deel behandelt hij de historische romantiek die hij situeert tussen 1770 en 1830 , in Duitsland ook wel Goethezeit genoemd. En in het tweede deel gaat het over de verwerking en terugkeer van de Romantiek bij Wagner en Nietzsche tot aan de Frankfurter Schule in de jaren zestig van de twintigste eeuw.

Sinds de proto-romantiek, beter bekend als de Sturm und Drang, de grensoverschrijding naar voren heeft geschoven als dé menselijke drijfveer par exellence, wie van ons kan er nog ontkomen aan deze innerlijke aandrang? De beste definitie van romantiek, vinden we volgens expert Rüdiger Safranski in een citaat van Novalis: “Doordat ik het banale een verheven betekenis, het gewone een geheimzinnig aanzien, het bekende de waardigheid van het onbekende, het eindige de schijn van oneindigheid geef, romantiseer ik het.” Voilá, een heel kwartet grensoverschrijdingen.

Als we net als Novalis de grensoverschrijding als het ware kenmerk van het romantiseren beschouwen, dan moeten we Maarten Doorman haast wel gelijk geven: aan de romantische orde valt niet te ontsnappen. Zelfs de meest anti-romantische stromingen binnen de kunst van de twintigste eeuw, zoals Dada en Pop art gehoorzamen in hun verzet tegen romantiek juist aan de romantische orde. Want ook hier vinden we grensoverschrijding.

Toch zien we Marcel Duchamp en Andy Warhol niet als romantische kunstenaars, maar eerder als rebellen. We moeten natuurlijk niet vergeten dat de romantici in hun tijd ook vaak als rebellen werden gezien. Als we naar de romantische orde kijken, dan zouden we het historische weg moeten denken en puur kijken naar de a-historische levenshouding die telkens grenzen opzoekt en opnieuw definieert.

De vraag blijft: kunnen we ontsnappen aan de romantische orde? Ik denk het wel. Er zijn volgens mij minstens drie dingen voor nodig: 1. Het aanvaarden van onze beperkingen. 2. Het teruggeven van de grensoverschrijding aan de religie en 3. De kunstenaar weer zijn oorspronkelijke plaats geven, namelijk die van ambachtsman.

1939 was een rampjaar in de wereldgeschiedenis. Maar het was ook het beste jaar uit de geschiedenis van Hollywood. Voorop gaan oscarwinnaar Gone with the wind en The wizzard of Oz, beide in kleur, een absolute primeur voor die tijd. Hollywood produceerde dat jaar nog veel meer topfilms: Mr. Smith Goes to Washington, Of Mice and Man, Stagecoach en Dark Victory. Maar een van de belangrijkste films van 1939 was ongetwijfeld de verfilming van Emily Brontë‘s gothic novel Wuthering Heights. Deze luidde de Hollywoodcarrière van Lawrence Olivier. Een jaar later zou hij een soortgelijke rol spelen in Rebecca dat weer zou zorgen voor de Amerikaanse doorbraak van zijn landgenoot Alfred Hitchcock.

Wuthering Heights is voor mij ook een interessante film omdat de cinematografie in handen is van Gregg Toland. De meester van de deep focus zou in 1940 met The grapes of wrath en vooral in 1941 met Citizen Kane definitief geschiedenis schrijven. Het acteer- en camerawerk liggen vaak nog dicht tegen het melodrama van de jaren twintig aan. Opwellende tranen, hartekreten, ogen die vuur schieten en trillende lippen; voor de zwijgende film behoorden deze close up’s van het gelaat tot het vaste vocabulaire om grote gevoelens op het publiek over te dragen. We zien in Wuthering Heights “bevroren” close ups van Lawrence Olivier (Heathcliff) en Merle Oberon (Cathy) die de emotie er nadrukkelijk bovenop leggen. Toch jammer dat deze “emotie-sjablonen” door de talkie uit de film verdreven zijn.

Heathcliff, it’s me [ W&V ]